Сиёсати иқтисодии хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар банди 2.6.-и Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин баён ёфтааст: «Бо назардошти мавқеи геополитикии Ҷумҳурии Тоҷикистон, имкониятҳои табииву демографӣ ва сатҳи тараққиёти иқтисодию иҷтимоии он, сиёсати хориҷии кишвар ба таври воқеъбинона ва амалгароёна ба роҳ монда мешавад. Он бо эҳтиёҷоти иқтисодии давлат робитаи узвӣ пайдо намуда, таҳкиму тавсеаи ҳамкориҳои иқтисодию тиҷоратии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар низоми робитаҳои иқтисодии ҷаҳонӣ ва дастгирии сиёсию дипломатии манфиатҳои иқтисодии онро ҳадафи худ қарор медиҳад».[1]

  Тоҷикистон ҳавасманди омӯзиш ва татбиқи таҷрибаи бойи Ҳиндустон дар соҳаҳои саноат, сохтмон, бахши бонкӣ, кишоварзӣ, технологияи навин ва инфраструктура мебошад. Ҳамкорӣ дар бахши иқтисод имкон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз дастовардҳои назарраси Ҳиндустон таҷриба гирад ва дар раванди ислоҳоти иқтисодӣ ва расидан ба ҳадафи рушди иқтисоди миллӣ ба дастовардҳои назаррас ноил гардад.

  Тиҷорати байналмилалӣ дар рушди хоҷагии кишварҳо, минтақа ва ҷомеаи ҷаҳонӣ нақши муҳим дорад ва омили асосии рушди иқтисод аст. Пойбандии кишварҳо аз тиҷорати байналмилалӣ бештар гардидааст. Омилҳои асосии таъсиррасон ба тиҷорати байналмилалӣ ин рушди тақсимоти байналмилалии меҳнат ва интернатсионализатсияи истеҳсолот, инчунин инқилоби илмию техникӣ ва фаъолияти корпоратсияҳои трансмиллӣ мебошад.

                                               Ҷадвали 1. Мубодилаи мол миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳиндустон (млн. доллар)[2]

Нишондиҳанда	Солҳо
	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Мубодилаи мол	-	-	0,0	0,1	0,2	0,3	1,0	0,8	1,0	0,1

 

                                               Ҷадвали 2. Мубодилаи мол миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳиндустон (млн. доллар) [3]

Нишондиҳанда	Солҳо
	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Мубодилаи мол	34,4	31,5	3,2	3,5	1,5	9,6	8,6	57,5	29,6	35,4

 

                                               Ҷадвали 3. Савдои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҳиндустон дар давоми солҳои 2010-2014 [4]

Нишондиҳанда	Солҳо
	2010	2011	2012	2013	2014
Савдои хориҷӣ
млн.доллари ИМА	35,4	27,2	27,6	35,4	21,1
Бо %	0,9	0,6	0,5	0,7	0,4

 

                                              Ҷадвали 4. Содироти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Ҳиндустон дар давоми солҳои 2010-2014 [5]

Нишондиҳанда	Солҳо
	2010	2011	2012	2013	2014
Содирот
млн.доллари ИМА	0,3	2,9	0,1	0,1	0,1
Бо %	0,0	0,1	0,0	0,0	0,0

                                              Ҷадвали 5. Воридот аз Ҳиндустон ба Тоҷикистон дар солҳои 2010 – 2014[6]

Нишондиҳанда	Солҳо
	2010	2011	2012	2013	2014
Воридот
млн.доллари ИМА	35,1	24,3	27,5	35,3	21,0
Бо %	1,3	0,8	0,7	0,9	0,5

 

                                          Ҷадвали 6. Воридоти намудҳои асосии маҳсулоти саноатӣ -техникӣ, ашёи хом ва молҳои истеъмолии халқ аз Ҷумҳурии Ҳиндустон ба Ҷумҳурии Тоҷикистон (ҳаз.доллар)[7]

Нишондиҳанда	Солҳо
	2010	2011	2012	2013	2014
Оксиди алюминий (Al2O3)	21980	-	-	9310	-
Маҳсули нафт	18	14	0	-	-
Ранг ва лак	-	-	7	1	-
Тасмаҳои бороваранда	-	1	-	-	-
Коғаз ва картон	1	-	539	-	0
Либосворӣ	57	229	117	121	263
Қубурҳо	-	-	-	-	12
Муҳаррикҳои дарунсӯз	-	1	-	-	-
Насосҳо	2	8	1286	1	8
Муҳаррик ва генератор	-	1732	46	-	7
Трансформатор	-	895	47	37	139
Аккумулятор	-	118	-	-	-
Трактор	-	-	-	349	-
Қисмҳои эҳтиётии автомобил	-	0	-	-	-
Чой	116	170	69	237	186
Қанд	0	4 484	2260
Спирти этилӣ	-	-	-	3	-

                                        Ҷадвали 7. Гардиши савдои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳиндустон (млн доллар)[8]

Нишондиҳанда	Солҳо
	1995	2000	2005	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Ҳаҷми умумии гардиш	0,2	0,1	1,5	5,4	7,2	27,6	5,4	21,1	7,0
Содирот	0,2	0,0	0,1	0,3	2,9	0,1	0,1	0,1	0,2
Воридот	-	0,1	1,4	35,1	24,3	27,5	35,3	21,0	16,8

 

  Сармоягузории мустақими Ҳиндустон ба иқтисодиёти Тоҷикистон дар соли 2018 24466,7 ҳазор доллари амрикоӣ ва дигар намуди сармоягузориҳо 22950 ҳазор доллари амрикоиро ташкил медод.[9]

  Агар ба динамикаи гардиши молу маҳсулот нигоҳ кунем, аз Ҷумҳурии Ҳиндустон воридот бештар ба чашм мерасад. Яъне, тоҷирони Тоҷикистон дар самти интиқоли молу маҳсулот ҳавасманд нестанд. Онҳо роҳҳои осони фоидаро пеш мегиранд ва ба кишварҳое мол содирот мекунанд, ки роҳи кӯтоҳ ва маблағи камтар харҷ карда мешавад. Тиҷорат миёни Тоҷикистон ва Ҳиндустонро бо мафҳуми «Тоҷирони ҷомадон» ифода кардан мумкин аст, зеро тоҷирони тоҷик аз Ҳиндустон ҳамчун сайёҳон дидан мекунанд. Онҳо молҳои чармӣ, шоҳӣ, маводи фарматсевтӣ харида ба Тоҷикистон оварда, чакана мефӯрашанд. Дар сурати пайдо гардидани роҳҳои мусоиди интиқоли молу маҳсулот дар ин самт болоравии ҳаҷму сифати воридоту содиротро мушоҳида кардан мумкин аст.

  Ҳаҷми гардиши молу маҳсулот сол ба сол афзоиш ёфта, аз 0,0 % (на чандон калон)-и соли 1992 дар соли 2020 ба 39 697, 2 ҳазор доллари амрикоӣ баробар гардидааст. Аммо ин нишондиҳандаи хеле паст аст.

  Тибқи маълумоти махзани COMTRADE Созмони Милали Муттаҳид оид ба тиҷорати байналмилалӣ содироти Тоҷикистон ба Ҳиндустон дар соли 2021 193,44 ҳазор доллари амрикоиро ташкил додааст. Маълумот, ҷадвал ва омори содироти Тоҷикистон ба Ҳиндустон - бори охир моҳи октябри соли 2022 нав карда шудааст.[10] Ба андешаи мо ин ба ҳақиқат наздик нест. Мо маълумотҳоро аз Агентии омори назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон интизорем. Дар ҳолати дастрас шудан, метавонем баҳои ҳаққонӣ диҳем.

 

Турсунов Турсунмурод,

д.и.т., сарходими илмии

шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ

                                                                        Адабиёти истифодашуда 

 

[1]Консепсияи сиёсати хориҷии Љумҳурии Тоҷикистон [Манбаи электронӣ]. URL: http://mfa.tj (санаи истифодабарӣ: 12.04.2019).

[2] Турсунов Т.Х. Муносибатњои сиёсї, иќтисодиву тиљоратии Љумњурии Тољикистон ва Љумњурии Њиндустон //Дис. барои дарёфти дарљаи илмии д.и.таърих - 07.0015. –Душанбе, 2021. –С. 220.

[3] Турсунов Т.Х. Муносибатњои сиёсї, иќтисодиву тиљоратии Љумњурии Тољикистон ва Љумњурии Њиндустон //Дис. барои дарёфти дарљаи илмии д.и.таърих- 07.0015. –Душанбе, 2021. –С. 224.

[4] Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан [Текст]. Душанбе, 2015.-С.17-18.

[5]Ҳамон љо.-С.21.

[6]Ҳамон љо.-С.24-25.

[7]Ҳамон љо.-С.81-140.

[8]Ҳамон љо.-С.360.

[9] Внешнеэкономическая деятельность Республики Таджикистан [Текст]//Агентство по статистике при Президенте Республики Таджикистан. Душанбе, 2017 ва 2018 -С.516.

[10] Tajikistan Exports to India [электронный ресрурс] https://tradingeconomics.com/tajikistan/exports/india (дата обращения: 25.10.2022).