Ҷумҳурии Қазоқистон ва Ҷумҳурии Халқии Хитой аз ҷиҳати ҷуғрофӣ бо ҳамдигар ҳамсоя буда, дар тӯли асрҳои зиёд шарик буданд. Роҳи қадимаи Абрешим беш аз 2 ҳазор сол қабл ба халқҳои ду кишвар имкон дод, ки ҳамгироии таърихӣ ба даст оранд, робитаҳои дӯстонаи ба ҳам судбахшро аз насл ба насл мерос гузоранд. Ҳукумати Чин яке аз аввалинҳо шуда истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Қазоқистонро эътироф намуд. Аз он вақте ки ду кишвар муносибатҳои дипломатиро барқарор карданд, таҳти роҳбарии роҳбарони Қазоқистон ва Чин дар тӯли ин солҳо муносибатҳои ду кишвар устуворона ба сатҳи нав баромад.
Тафсири муносибатҳои дуҷонибаи Қазоқистон ва Чин. Баъди ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, Қазоқистон бо бисёри давлатҳо муносибатҳои дипломатиро барқарор намуд ва ҳамзамон 3-юми январи соли 1992 бо Чин муносибатҳои дипломатиро барқарор кард. Ба гуфтаи профессори Академияи илмҳои иҷтимоии Чин На Гуанченг, яке аз хусусиятҳои асосии муносибатҳои байни Чин ва Қазоқистон дар он аст, ки Чин давлати Осиёи Марказӣ, яъне Қазоқистонро ҳамчун як давлати "хурд" қабул намекунад. Шурӯъ аз соли 2011, муносибатҳои Қазоқистону Чин ба шарикии ҳамаҷонибаи стратегӣ табдил ёфт, ки ин барои боз ҳам қавитар гаштани муносибатҳои ду кишвар ёрӣ расонид. [13]
Робитаҳои дуҷонибаи Қазоқистону Чин на танҳо барои ин ду кишвар аҳамият дорад, балки инчунин дар заминаи сиёсати ҷаҳонӣ аҳамияти мушаххасро доро мебошад. Бо назардошти ҷойгир будани Қазоқистон дар маркази қитъаи Авруосиё, ин кишвар ба сифати як пули пайвасткунандае байни давлатҳои Шарқ ва Ғарб хизмат мекунад. Маҳз барои ҳамин ҳам, айни замон барои омӯзиши муносибатҳои Қазоқистону Чин диққати махсус дода мешавад.
Муносибатҳои Чин ва Қазоқистон дар як муддати кӯтоҳ ҷаҳиши азиме кард ва аз шакли дӯстонаи барқарор намудани робитаҳои дипломатӣ дар оғози истиқлолияти Қазоқистон ба шарикии ҳозираи ҳамаҷонибаи стратегӣ гузаштанд. Эътимоди тарафайн ва ҳамкории судбахши ду кишвар ба сатҳи баланд расиданд.
Соҳаи иқтисод: Ҳамкории иқтисодии Қазоқистон ва Чин баъд аз барқарор намудани муносибатҳои дипломатӣ, сол аз сол рушд карда истодааст, ба ин нигоҳ накарда дар муносибатҳои иқтисодиву молиявии ин ду кишвар баъзе камбудӣ ҳам дида мешавад. Гардиши савдо, ки соли 1992 ба 433 миллион доллари ИМА баробар буд, ки айни замон 27 маротиба афзудааст [11]. Бояд қайд кард, ки Чин шарики назарраси тиҷоратии Қазоқистон аз солҳои аввали истиқлолияти кишвар буд ва мемонад.
Ҷадвали 1.Ҷараёни содирот ва воридот байни Қазоқистон ва Чин дар солҳои 2011-2019 (Манбаъ: URL:// https://static.365info.kz/)
Роҳи Абрешим имрӯз фаъолона эҳё шуда, дар харитаи ҷаҳон ҷойгоҳи худро бозгардонида истодааст. Дар байни лоиҳаҳои муштараки эҳёи роҳи қадим метавон долони трансконтиненталии нақлиётии "Аврупои Ғарбӣ- Хитои Ғарбӣ" номид, ки барои рушди иқтисоди Қазоқистон аҳамияти калон дорад. [12]
Сохтори савдои байни Қазоқистон ва Чин асосан аз фурӯши нафт (20,8%), маъдан, ангишт, металлҳои сиёҳ (20,3%), миси электролит (19,6%), никел ва алюминий (13,8%), инчунин маҳсулоти чорводорӣ иборат аст. Дар мавриди интиқоли молу маҳсулоти Чин ба Қазоқистон, асосан молҳои саноати сабук ва бофандагӣ, мошинҳо ва таҷҳизоти барқӣ ва ғайра мебошанд. Қисми зиёди муомилотро тиҷорати мустақим ва наздисарҳадӣ ишғол мекунанд, ки сеяки он мубодилаи мол мебошад.
Бо мақсади мутамаддинтар кардани савдои тарафайн, ҷонибҳо роҳҳои ташкили марказ ё минтақаи савдои сарҳадиро баррасӣ карда истодаанд. Айни ҳол, дар вазъи паҳн шудани касалии “Коронавирус”, минтақаи гузаргоҳи Хоргос фаъолият мекунад ва барои рушд кардани муносибатҳои иқтисодии Қазоқистон ва Чин хизмат мекунад. Сарфи назар аз рушди бомуваффақият ва рушди ҳамкориҳои тиҷоративу иқтисодӣ дар маҷмӯъ, дар фаъолияти сармоягузории дуҷониба мушкилот низ мавҷуданд: масалан, ҳаҷми нокифоя ва ночизи сармоягузории мустақими Чин ба Қазоқистон ва баръакс, Қазоқистон дар Чин, деформатсия дар сохтори сармоягузориҳои Чин, тақрибан 70% сармоягузории мустақими Чин дар бахши нафту газ тамаркуз карда шудааст. [10]
Манфиати асосии иқтисодии Чин дар Қазоқистон дастрасӣ ба манбаъҳои нафту гази Қазоқистон бо мақсади таъмини амнияти энергетикии кишвари худ мебошад. Самаранокии пасти сармоягузориҳои Чин барои Қазоқистон аз сабаби мавҷуд набудани занҷирҳои арзиши соҳавӣ фаҳмида мешавад. Мисол: дар Қазоқистон афзоиши саршумори чорвои калони шохдор ба чашм мерасад вале ҳанӯз талабот ба пӯст дар кишвар вуҷуд дорад. Пӯст коркард карда намешаванд, балки ҳамчун ашёи хом, асосан ғайриқонунӣ ба Чин содир карда мешаванд. Дар музофотҳои ғарбӣ, онҳо коркард карда мешаванд, сипас ба ҷанубу шарқ фиристода мешаванд, ки дар он маҳсулот истеҳсол карда мешаванд, масалан, маҳсулоти чармӣ ва мӯина, охирин дар бозори дохилӣ фурӯхта шуда, дар саросари ҷаҳон, аз ҷумла ба кишварҳои ИДМ ва Аврупо содир карда мешаванд. Ҳангоми эҷоди занҷирҳои арзиши иловашуда дар Қазоқистон хароҷоти логистикиро коҳиш додан мумкин аст.
Зоҳиран, бояд эътироф кард, ки ҳамкории иқтисодии Қазоқистон бо Чин ба вазифаҳои умумии рушди иқтисоди Чин комилан тобеъ аст. Рушди Осиёи Марказӣ бо суръате ҷараён дорад, ки ба имкониятҳои Чин мувофиқат мекунад, дар ҳоле ки Чин саъй дорад, ки хароҷоти нигоҳ доштани пешрафти иқтисодии худро ба минтақа кам кунад. [9]
Содироти азими молҳо якбора якчанд мушкилоти иқтисодии Чинро ҳал мекунад:
Якум, васеъ кардани содироти молҳои чинӣ мебошад. Гузашта аз ин, ҳадафи асосӣ на тавсеаи ҷуғрофӣ, балки ихроҷи дигар истеҳсолкунандагон ва ба даст овардани мавқеи назаррас дар ин бозорҳо аз ҳисоби нархҳои нисбатан пасти молҳои истеҳсоли Чин мебошад.
Дувум, аз ҳисоби нархҳои паст ба фоидаи худ ҷалб намудани сармоягузориҳои хориҷӣ, соҳаҳои умедбахш ва бо онҳо беҳтарин муҳандисони ботаҷриба аз тамоми ҷаҳонро ба худ ҷалб мекунад. Оқибати ин раванд бастани соҳаҳои ояндадори миллӣ мебошад, ки бо молҳои чинӣ рақобат карда наметавонанд.
Бо назардошти нақши коргоҳи саноатӣ, Чин, дарвоқеъ, Қазоқистонро барои рушди ягон соҳаи назарраси истеҳсолӣ имконият намедиҳад.
Созишнома дар бораи ташкил кардани заводу фабрикаҳои чинӣ дар қаламрави Қазоқистон ҳанӯз соли 2014 пас аз ҷаласаи Шӯрои сарони ҳукуматҳои СҲШ дар Нур-Султон дар доираи ҳамгироии "Як камарбанд - як роҳ" бо сиёсати нави иқтисодии Нурли Жол пайдо шуда буд. Рӯйхати лоиҳаҳо соли 2016 тартиб дода шудааст. Ва худи ташаббуси "Як камарбанд - як роҳ" дар Қазоқистон моҳи сентябри соли 2013 зимни сафари давлатии Си Ҷинпин, раиси ҷумҳури Чин эълом шуд.
Дар қаламрави Қазоқистон 55 намуди заводу фабрикаҳои нави чинӣ пайдо мешаванд, ки ин дар навбати худ ба афзоиши ҷойҳои корӣ, даромадҳои андоз ва ғайра мусоидат мекунад.
Аммо аз дигар тараф, Чин заводу фабрикаҳояшро дар соҳаҳои неруи барқ, саноати электронӣ ва IT, саноати химиявӣ, савдо ва логистика, либос ва бофандагӣ, саноати коркарди маъданҳо, ширкатҳои идоракунии хона ва амният, ширкатҳои сохтмонӣ, сайёҳӣ ва фарҳанг мехоҳад бунёд созад. Аз ин рӯйхати соҳаҳо ба хулосае омадан мумкин аст, ки Чин вақте ки нақшаи худро татбиқ мекунад, қариб дар ҳамаи соҳаи иҷтимоию иқтисодии Қазоқистон фаъолона иштирок мекунад. Саволе ба миён меояд, барои иқтисодиёти Қазоқистон ин нақшаи Чин мусбӣ анҷом меёбад ё ин ки манфӣ.
Ширкатҳои канданиҳои маъданҳои зеризаминии Чин бозори хидматрасонии пармакуниро дар соҳаи нафти Қазоқистонро пурра ба даст гирифтанд. Зиёда аз 10 сол пеш онҳо ба Қазоқистон ворид шуда, ӯҳдадор шуда буданд, ки ба андозаи нисфи нархҳо бо зиён ба худ чоҳ парма кунанд. Ширкатҳои қазоқӣ тендерҳоро бурд карда наметавонистанд ва вақте ки онҳо бозорро комилан тарк карданд ва муфлис шуданд, чиниҳо нархҳояшонро якбора 3 маротиба боло бурданд.
Инчунин, таҷрибаи давлатҳои минтақаи Африқо нишон медиҳад, ки Чин ба рушди соҳаҳои технологияи баланд дар кишварҳои сармоягузорӣ манфиатдор нест. Пас аз 20 соли ҳамкории наздики сармоягузорӣ, сохтори тиҷорати байни кишварҳо бетағйир монд - Африқо ашёи хом (нафт, маъдани оҳан ва пахта) содирот мекунад ва маҳсулоти тайёр (таҷҳизот, электроника ва бофандагӣ) ворид мекунад.
Ҳамзамон, дар сурати афзоиши бардавом дар минтақаҳои ғарбии Чин, вай тамоми имкониятҳоро дорад, ки ба маркази пешрафтаи молиявию иқтисодии Осиёи Марказӣ ва минтақаҳои ҳамҷавор ва наздики ҷуғрофии Русия табдил ёбад, ба ибораи дигар, мавқеи худро ҳамчун маркази иқтисодӣ мустаҳкам кунад.
Аз нуқтаи назари принсипҳои тиҷорати байналмилалӣ, ин тамоюли таҳдидомез аст, зеро тамоюли минбаъдаи ашёи хоми содироти Қазоқистон метавонад ба коҳиши иқтисодии минтақа оварда расонад. Охир, истеҳсолкунандагони Чин нисбат ба истеҳсолкунандагони Қазоқистон рақобатпазиртаранд. Омилҳои рақобатпазирии Чинро ба ҳамагон маълум мебошад: қувваи кории арзон, заминаи пешрафтаи технологӣ, бозори тавоно ва дастрасӣ ба баҳр.
Дар умум, Қазоқистон объекти асосии манфиатҳои иқтисодии Чин дар Осиёи Марказӣ мебошад. Миқёси ҳузури Чин дар Қазоқистон дар тамоми давраи пасошӯравӣ бемайлон меафзуд ва алакай назаррас ба назар мерасад. Гузашта аз ин, агар дар ибтидо манфиатҳои иқтисодии Чин асосан ба соҳаи савдо таъсир расонанд, ки ин танҳо ба андозаи ночизе бо рушди робитаҳои нақлиётӣ ва коммуникатсионӣ ҳамроҳ буд, имрӯз талошҳои системавии Чин барои тақвияти фаъолиятҳои лоиҳавӣ ва сармоягузорӣ дар Қазоқистон ба назар намоёнанд.
Робитаҳои гуманитарӣ -фарҳангӣ: Барои мустаҳкам кардани мавқеи худ дар ҷаҳон, мақомоти Ҷумҳурии Халқии Хитой бо усулҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ маҳдуд нашуда, диққати бештарро ба густариши ҳамкориҳои башардӯстона ҳамчун роҳи маъмул кардани модели чинӣ дар дигар кишварҳо равона мекунанд. Инкишофи робитаҳои фарҳангии Қазоқистону Чин мисоли олитарин шуда метавонад. Агар солҳои аввали муносибатҳои дуҷониба асосан танҳо бо ҳамкориҳои сиёсӣ иқтисодӣ тавсиф мешуданд, ки ин табиист, пас тадриҷан роҳбарони ду кишвар ба васеъ кардани соҳаҳои ҳамкорӣ шурӯъ карданд. Дар солҳои 2000-ум равобити башардӯстонаи Қазоқистону Чин аллакай характери доимӣ касб карда, торафт васеътар шуд. Такони ин кор дар соли 2001 қабул шудани нақшаи чорабиниҳо оид ба густариши мубодилаи дуҷонибаи фарҳангӣ буд. [7]
Ҳамкории башардӯстонаи Қазоқистон ва Чин пеш аз ҳама дар чорабиниҳои расмӣ (рӯзҳои фарҳангӣ ва ғайра), ҳангоми татбиқи барномаи мубодилаи донишҷӯён, ҳангоми кушодани муассисаҳои таълимӣ, муаррифии васоити ахбори умум (рӯзномаҳо, радио ва ғ.), фаъолияти таълимӣ (тарҷумаи асарҳои адабии классикӣ ва асарҳои муаллифони муосир), туризм ва монанди онҳо ба назар мерасад:
- Моҳи апрели соли 2013 бори аввал ҳафтаи филмҳои Қазоқистон дар Пекин баргузор шуд.
- 5-11 ноябри соли 2013 дар Пекин Рӯзҳои фарҳанги Қазоқистон дар Чин баргузор шуданд.
- 19 марти соли 2014 дар Пекин маросими ифтитоҳи муҷассамаи шоир-маорифпарвар А.Кунанбоев, ки аз ҳисоби кормандони Сафорати Ҷумҳурии Қазоқистон дар Чин таъсис ёфтааст, баргузор гардид.
- 25-28 сентябри соли 2014 дар Нур-Султон ва Алмаато Рӯзҳои фарҳанги Чин дар Қазоқистон баргузор шуданд.
- 31 августи соли 2015, ҳангоми сафари давлатии Президенти собиқи Қазоқистон Н.А.Назарбоев ба Чин, Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Қазоқистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Халқии Чин дар бораи ҳамкориҳои фарҳангию гуманитарӣ ба имзо расид.
- Дар давоми солҳои 2015-2017 дар донишгоҳҳои забонҳои хориҷии Пекин, Шанхай, Далян ва Сян бо кӯмаки Сафорати Қазоқистон дар Чин "Марказҳои Қазоқистон" ва шуъбаҳои забони қазоқро боз карданд.
- Моҳи июни соли 2017 Чин «Маҷмӯаи асарҳои мунтахаби Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Нурсултон Назарбоев»-ро бо забони чинӣ ва китоби Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин Си Ҷинпин «Дар бораи идоракунии давлатӣ» -ро ба забони қазоқӣ аз чоп баровард.
- Соли 2017 соли туризми Чин дар Қазоқистон баргузор гардид.
- 7 июни соли 2018, дар ҳузури Президенти собиқи Ҷумҳурии Қазоқистон Н.Назарбоев ва Раиси Ҷумҳурии Халқии Чин Си Ҷинпин, аввалин филми муштараки қазоқӣ-чинӣ бо номи "Бастакор" муаррифӣ шуд, ки ба дӯстии ду бастакор - Сян Синхай, ки тасодуфан дар Қазоқистон дар солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ ва Бақитжан Байкадамов буданд, бахшида шуд [6].
Мубодилаи донишҷӯён аз ҳама фаъолтар инкишоф меёбад. Тақрибан 9000 донишҷӯёни қазоқ дар Чин таҳсил мекунанд (бо грантҳои давлатии "Болашак" ва мустақилона) [13]. Онҳо забони чиниро меомӯзанд ва сипас таҳсилро дар намуди интихобкардаашон идома медиҳанд. Донишҷӯёни чинӣ низ дар доираи мубодилаи донишҷӯён ва инчунин хусусӣ барои таҷрибаомӯзӣ ба Қазоқистон меоянд.
Омӯзиши забон яке аз муҳаррикҳои муҳими ҳамкориҳои башардӯстона мебошад. Аз ҷониби Чин, муҳаррики пуриқтидори барномаҳои таълимӣ системаи Институтҳои Конфутсий мебошад. Дар айни замон, дар Қазоқистон аллакай чор Донишкадаи Конфутсий амал мекунанд: дар Алмаато (дар Донишгоҳи миллии Қазоқистон), дар Остона (дар Донишгоҳи миллии Авруосиё), дар Караганда (дар Донишгоҳи давлатии техникии Караганда) ва дар Актобе (дар Донишгоҳи давлатии омӯзгории Актобе) [2].
Ин муассисаҳо забони чиниро меомӯзонанд, чорабиниҳо ва озмунҳои гуногуни идона баргузор мекунанд, васоити таълимӣ таҳия мекунанд. Талабот ба омӯзиши забони чинӣ дар Қазоқистон пайваста меафзояд. Ин асосан ба Донишкадаҳои Конфутсий вобаста аст, ки онҳо дар самти оммавӣ гардонидани забон ва фарҳанги чинӣ кор ва фаъолият мекунанд. Имконияти омӯхтани забони чинӣ инчунин дар бисёр мактабҳои олии Қазоқистон ва дар курсҳои сершумор дастрас аст.
Дар робита ба густариши забони қазоқӣ дар Чин каме мушкилтар аст. Таълими он танҳо дар доираи омӯзиш дар факултаҳои махсуси баъзе донишгоҳҳо (дар Пекин, Урумчӣ ва Илӣ) амалӣ карда мешавад. [1]
Дар оянда ҳамкориҳои башардӯстонаи ду кишвар боз ҳам рушд хоҳанд ёфт. Бо сабаби ошкорбаёнии ду кишвар, дар ин соҳа ҳеҷ мушкиле вуҷуд надорад.
Ҳамкориҳо дар соҳаи ҳарбӣ-амниятӣ: Ҳангоми барқарор кардани муносибатҳои дипломатӣ бо Ҷумҳурии Мардумии Чин вазифаи стратегии роҳбарияти Қазоқистон аз чунин хусусияти муносибатҳо иборат буд: таъмини амнияти миллии Қазоқистон ва таҳкими истиқлолияти он. Шароити геополитикӣ, ки Қазоқистон дар он ҷойгир аст, онро барои таъмини амнияти худ, ба истиснои нигоҳ доштани тавозуни оқилона дар муносибат бо ду ҳамсояи бузурги худ - Русия ва Чин, алтернативаи дигар намегузорад. Президенти собиқи Қазоқистон Н.Назарбоев, ҳатто пеш аз пошхӯрии ИҶШС, бо Чин робита барқарор кард. Моҳи июли соли 1991 ӯ ба Пекин ташриф оварда, дар ҷараёни он ба роҳбарони Чин манфиатдории Қазоқистонро барои барқарор намудани муносибатҳои мустақили неки ҳамсоягӣ бо Чин, пеш аз ҳама дар соҳаи иқтисод, инчунин нигоҳ доштани робитаҳои сиёсӣ бо роҳбарияти Чин нишон дод.
Бори аввал мушкилоти амниятӣ байни ду кишвар ҳангоми сафари Президенти вақти Қазоқистон Н.Назарбоев ба Чин моҳи октябри соли 1993 ба таври васеъ муҳокима шуданд. [8] Эъломия дар бораи муносибатҳои асосии дӯстонаи байни Қазоқистон ва Чин ба имзо расид. Он садоқати ду кишварро ба принсипҳои ҳамсоягии нек, эҳтироми соҳибихтиёрӣ, ҳамла накардан ва дахолат накардан ба корҳои дохилии якдигар эълон кард. Барои Қазоқистон, ки он вақт аллакай созишномаи худро дар бораи давлати бидуни ҳастаӣ эълон карда буд, гирифтани розигии Пекин барои кафолати истифода нашудани силоҳи ҳастаӣ зидди Қазоқистон муҳим буд. Моҳи феврали соли 1995, Чин ба Қазоқистон кафолат дод.
Таъмини амнияти Қазоқистон бидуни таъмини тамомияти арзӣ ва амнияти марзҳои он ғайриимкон аст. Ҳалли ин мушкилот барои ҳукумати Қазоқистон мушкилоти хеле ҷиддиро ба бор овард. Он ногузир бо рафъи масъалаҳои баҳсбарангези ҳудудии байни ду кишвар алоқаманд аст. Ҳангоми сафари сарвазири Шӯрои давлатии Ҷумҳурии Мардумии Чин Ли Пенг ба Алмаато дар моҳи апрели соли 1994 Созишнома дар бораи сарҳади давлатии Қазоқистон ва Чин ба имзо расид, ки воқеан дахлнопазирии марзи байни ду кишварро тасдиқ кард. [2]
Ҳамин тариқ, Қазоқистон аввалин кишвар дар байни ҳамсоягони Чин шуд, ки Пекин бо он санадеро дар бораи убури марз ба имзо расонид. Созишнома 70 нуқтаи асосии сарҳадро муқаррар кард. Танҳо ду қисмати марз ҳамоҳангнашуда боқӣ монданд, ки яке аз онҳо дар кӯҳҳои Саур ва Тарбағатай (дар байни нуқтаҳои 15-16) ва дувум дар кӯҳҳои Алатау (дар байни нуқтаҳои 48-49) ҷойгир аст. [9]
Муносибатҳои бисёрҷонибаи Қазоқистон ва Чин. Бо мақсади боз ҳам мустаҳкам намудани муносибатҳои дӯстона Ҷумҳурии Қазоқистон ва Ҷумҳурии Мардумии Чин муносибатҳои худро дар созмонҳои минтақавию байналмиллалӣ аз қабили Созмони Ҳамкории Шанхай, Созмони Миллали Муттаҳид ба роҳ мондаанд.
Самтҳои асосии муносибатҳои ду кишварро дар доираи ин созмонҳо ба бахшҳои зерин метавон ҷудо кард:
- Тиҷоратӣ-иқтисодӣ
- Ҳарбӣ-сиёсӣ ва амниятӣ
- Илмӣ-фарҳангӣ
Ба роҳ мондани робитаҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи кишварҳо дар соҳаҳои номбаршуда имконтият медиҳанд, то ки ин кишварҳо бештар ба ҳадафҳо ва мақсадҳои худ расанд.
Яке аз созмонҳои хусусияти ҳамгироидошта дар минтақаи Осиёи Марказӣ ин Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) мебошад.
Шомил шудани кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ин созмон, ҳамчун аксуламал ба ситезаҷӯиҳо дар чаҳони муосир ба ҳисоб меравад, ки кишварҳои минтақа баъд аз эълони истиқлолият бо он рӯ ба рӯ шудаанд. [5]
Кишварҳои аъзои СҲШ дар назди худ ҳалли чунин масъалаҳоро аввалиндараҷа мешуморанд:
- Ба роҳ мондани ҳамкорӣ дар соҳаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ;
- Коркард кардан ва ҷорӣ намудани механизми ҳалли ихтилофҳо байни аъзоёни созмон.
Саҳми кишварҳои аъзоёни созмонҳои байналхалқие, ки дар он созмонҳо ҳам Қазоқистон шомил мебошад, дар тиҷорати хориҷии ин кишвар назаррас буда, миёни ин давлатҳо Чин ҷойи намоёнро ишғол менамояд.
Ҷадвали 2. Номгуи маҳсулотҳои ҷараёни содирот ва воридот байни Қазоқистон ва Чин (Манбаъ: URL:// https://static.365info.kz/)
Бояд ба хулосаҳо ва пешниҳодҳои зерин аҳамият дод, зеро, ки ин пешниҳодҳо метавонад ба суст шудани тамоюлҳои манфии ҳамкориҳои иқтисодии байни Қазоқистон ва Чин мусоидат кунад.
1) бояд сармоягузории Чинро сараввал ба саноати истеҳсолии иқтисодии Қазоқистон, инчунин дар қаламрави Қазоқистон таъсис додани корхонаҳои муштараки коркарди ашёи хом, маҳсулоти нафтӣ, металлҳои ранга, маишӣ ва партовҳои саноатӣ равона кард;
2) пурзӯр намудани назорат аз болои маҳсулоти аз Шинҷон воридшаванда, пеш аз ҳама маҳсулоти воридотӣ аз Чин барои риояи меъёрҳо ва стандартҳои экологии дар Ҷумҳурии Қазоқистон муқарраршуда. Пешгирии воридоти маҳсулоте, ки ба он мувофиқат намекунанд низ муҳим аст;
3) истифодаи усули дифференсиалӣ дар ҳалли масъалаҳои содироти сармояи қазоқӣ тавассути каналҳои тиҷоратӣ. Масалан, афзоиши андозҳои гумрукӣ аз молҳои истеъмолӣ - болоравии нархҳо дар Қазоқистон таъсири назаррас мерасонад. Аз ин лиҳоз, Қазоқистон бояд тадбирҳои фарогири қадам ба қадам барои таъмини рушди тиҷорати хурд ва миёнаро амалӣ намояд;
Дар маҷмӯъ метавон хулоса кард, ки баъди ба даст овардани Истиқлолият Ҷумҳурии Қазоқистон бо Ҷумҳурии Халқии Чин муносибати дӯстонаро ба роҳ монда дар таҳкими рушди муносибатҳо ҳар ду ҷониб саҳмгузоранд. Рушди бамайлони робитаҳои иқтисодии ин кишвар шаҳодат аз доштани мунасибати хуби иқтисодӣ медиҳанд, ки поягузори муносибатҳои дигари дуҷонибаи кишварҳои ҳамсоя гаштаанд. Инчунин ҳамкориҳои дуҷонибаи Қазоқистону Чинро санадҳои муҳими дуҷониба ба танзим медароранд, ки асоси робитаҳо тарафайн ҳастанд. Имзои Эъломия дар бораи шарикии стратегӣ байни Қазоқистону Чин дар соли 2011 саҳифаи нави равобити дуҷонибаро боз намуд. Бо вуҷуди мавҷудияти якчанд омилҳои хурди манфӣ дар равобити ду кишвар муносибатҳо рушд ёфта истодаанд. Оморҳо нишон медиҳанд, ки равобити иқтисодии Қазоқистону Чин баъди имзои Эъломия дар бораи шарикии стратегӣ дар ҳоли рушд кардан қарор доранд. Умумияти ҷуғрофию фарҳангӣ низ дар равобити ду кишвар нақши калидиро иҷро карда, дар таҳкими дӯстии дуҷонибаи байни миллатҳо саҳмгузоранд.
АДАБИЁТ
- Балтабаева К. Казахам в Китае не дают учить казахский язык. http://news.nur.kz/288351.html (Санаи муроҷиат: 28.11.2020)
- Валеев, Р. М. Гуманитарное сотрудничество Китайской Народной Республики и Республики Казахстан в сфере образования (1990-2000-е гг.) Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств. – 2015. – №1.
- Валеев, Р. М. Казахстанско-китайские культурные связи / Р. М. Валеев, Л. И. Кадырова // Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств. – 2014. – №3. – С. 117–122.
- вусторонние отношения. Посольство Республики Казахстан в Китайской Народной Республике. http://www.mfa.gov.kz/ru/beijing/ content-view/ha-zhong-he-zuo (Санаи муроҷиат: 20.11.2020)
- Китай и Казахстан: грандиозные результаты, прекрасные перспективы. Посольство Китайской Народной Республики в Республике Казахстан. http://kz.china-embassy.org/rus/dszc/emba/t1433443.htm. (Санаи муроҷиат: 22.11.2020)
- Мирзоев Н. М., Мирзоев Ҳ. Т. Рушди ҳамкориҳои гуманитарии Тоҷикистон дар доираи Созмони Ҳамкории Шанхай // Паёми Донишгоҳи омӯзгорӣ. Нашрияи Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ. ISSN 2219-5408. № 1 (96) Душанбе – 2022. Саҳ 215-221.
- Мирзоев Ҳ.Т Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии мардумии Чин дар доираи СҲШ (ISSN-2219-5408, Вестник Педагогического Университета, Душанбе-2019.№6 стр. 130-136).
- Назарбаев Н. Дни культуры Казахстана в Китае усилят контакты в области искусства, живописи и музыки. Интервью Н. Назарбаева китайским СМИ. http://www.zonakz.net/ articles/73609 (Санаи муроҷиат: 29.11.2020).
- Посольство Республики Казахстан в Китайской Народной Республике. http://www.mfa.gov.kz/ru/beijing/ content-view/ha-zhong-he-zuo. (Санаи муроҷиат: 27.11.2020).
- Сотрудничество и безопасность в Центральной Азии в условиях политических и социально-экономических трансформаций. — Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2007.
- Сыроежкин K.Л. Проблемы современного Китая и безопасность в Центральной Азии — Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2006.
- Ходжаев А. О центрально-азиатской политике КНР (на основе китайских источников). Центральная Азия и Кавказ, 2007, № 3 с. 38.
- Центральная Азия: внешний взгляд. Международная политика с центральноазиатской точки зрения. — Берлин: Фонд им. Ф. Эберта, 2008.
- Чжоу Ли. В Республике Казахстан все чаще говорят по-китайски. Статья посла КНР в Казахстане для газеты Жэньминь жибао. http://comment-respublika.info/comment/show topic/ 22695/ (Санаи муроҷиат: 30.11.2020)
Мирзоев Ҳ.Т.
н.и.т., ходими калони илмии
шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ
