Системаи муосири маориф дар Ҷумҳурии Чехия аз якчанд зина иборат буда, воқеан ба шаҳрвандон имкониятҳои хубе пешкаш менамояд, то ки сатҳи таҳсилоти худро дар давоми ҳаёташон баланд бардоранд.
Бояд гуфт, ки ҷойгиршавии ҷуғрофии Чехия хеле муносиб аст ва маҳз чунин мавқеъ таҳсилоти олиро ҷолиб ва серталаб мегардонад. Зеро зиёда аз 45 ҳазор донишҷӯёни хориҷӣ таҳсилоти олии худро дар Чехия интихоб мекунанд.
Системаи маориф дар Ҷумҳурии Чехия аз 4 марҳила иборат аст, ки ҳар яки он баҳри баланд бардоштани малака ва дониши донишҷӯён нигаронида шудаанд. Нақши классикиро таҳсилоти томактабӣ, ибтидоӣ (умумӣ), миёна ва олӣ муаррифӣ мекунанд. Барои донишҷӯёни Чехия таҳсилоти асосӣ (даври мактаби) ҳатмӣ мебошад. Маълумоти миёна ва олӣ ҳатмӣ нест, чун барои гирифтани маълумоти олӣ талабот кам аст.
Ҷумҳурии Чехия дорои анъанаи ғании таҳсилоти олӣ мебошад, аввалин донишгоҳ дар Ҷумҳурии Чехия соли 1348 ифтитоҳ гардида, қадимтарин донишгоҳ дар Аврупои Марказӣ ҳисоб меравад. Донишгоҳи техникии Чехия соли 1707 ҳамчун аввалин донишгоҳи техникии мустақил дар ҷаҳон таъсис ёфтааст. Айни замон, донишгоҳи Чехия ба рӯйхати ТОП 700 донишгоҳҳои беҳтарини ҷаҳон шомил аст ва ҷои панҷумро ишғол менамояд.
Дар маҷмӯъ, дар Ҷумҳурии Чехия 26 донишгоҳи давлатӣ, 2 мактаби олии идоравӣ (полис ва Вазорати мудофиа) ва 48 муассисаи таҳсилоти олии хусусии намудҳои гуногун мавҷуданд. Таҳсил дар донишгоҳҳои давлатӣ ба забони чехӣ ройгон аст. Новобаста аз ин, Ҷумҳурии Чехия яке аз кишварҳои камшумор дар Аврупо мебошад, ки ҳатто шаҳрванди хориҷӣ ҳуқуқи таҳсили ройгони олиро дар донишгоҳҳои давлатӣ дар баробари шаҳрвандони ин кишварро доранд, дар ҳолати бомуваффақият супурдани имтиҳонҳои дохилшавӣ. Аз ин рӯ, таҳсил дар хориҷа ва бахусус дар Ҷумҳурии Чехия байни ҷавонони кишварҳои ИДМ хеле маъмул аст.
Дар Ҷумҳурии Чехия донишгоҳҳо ба навъи донишгоҳҳои донишгоҳӣ тақсим мешаванд, ки ҳар се сатҳи болоравии барномаҳои таълимиро пешниҳод мекунанд: бакалавр, магистратура ва докторантура. Бояд гуфт, ки комиссияи аккредитатсионӣ фаъолияти донишгоҳҳо ва сифати таълимро назорат мекунад.
Азбаски Ҷумҳурии Чехия узви раванди Болония мебошад, яъне системаи таҳсилоти Болония ин консепсияи стандарти ягонаи таҳсилоти олӣ аз рӯи нақшаи «3+2+3» мебошад. Ба ибораи дигар, дар кишвар системаи сесатҳии таҳсилоти олӣ мавҷуд аст:
Дараҷаи бакалавр – таҳсилоти олӣ мебошад, ки дараҷаи бакалавр бо додани дараҷаи бакалаври академӣ ё тахассуси бакалаврии (BC) тасдиқ карда мешавад. Дараҷаи бакалавр ҳангоми қабул ба кор ҳуқуқ медиҳад, ки вазифаеро ишғол намояд, ки талаботи тахассусӣ барои таҳсилоти олӣ пешбинӣ шудааст.
Дараҷаи бакалавр инчунин ба донишҷӯён ҳуқуқ медиҳад, ки таҳсили худро дар барномаи магистрӣ идома диҳанд. Муддати таҳсил 3—4 сол аст. Талаботи ҳатмӣ барои дохилшавӣ ба дараҷаи бакалаврӣ гирифтани шаҳодатномаи таҳсилоти миёнаи умумии пурра мебошад.
Магистратура – зинаи таҳсилоти олии касбӣ пас аз бакалавр, ки имкон медиҳад, ки ихтисосро дар соҳаи муайяни касбӣ амиқтар гардонад. Таълим 2—3 сол давом меёбад. Барномаҳои магистрӣ низ ҳастанд, ки муҳлати таълим барои онҳо 4 - 6 сол аст. Омӯзиш бо имтиҳони давлатӣ бо ҳимояи лоиҳаи дипломӣ анҷом меёбад. Хатмкунандагон дараҷаи магистрӣ / муҳандисӣ мегиранд – (Mgr. ё Ing.)
Докторантура дараҷаи баъдидипломӣ буда, пас аз ҳатми барномаи магистрӣ дастрас аст. Таҳқиқоти докторӣ ба тадқиқоти мустақили илмӣ нигаронида шудааст. Дар доираи ин барнома танҳо дар донишгоҳи типи донишгоҳӣ таҳсил кардан мумкин аст. Муҳлати таҳсил 3—4 сол аст. Баъди бомуваффакият супурдани имтиҳонҳо ва ҳимояи кори илмӣ хатмкунанда унвони илмии номзади илмро мегирад.
Таҳсил дар ҳар се барнома метавонад муттасил ё бо таваққуф бошад, дар шакли рӯзона ё ғоибона амалӣ карда шавад. Дар сурати зиёда аз 4 сол дар бакалавриат ва 3 сол дар магистратура гузаштани муҳлати таҳсил пардохта мешавад (маблағи пардохтро ҳар як донишгоҳ мустақилона муайян мекунад).
MBA (Магистри идоракунии тиҷорат)
Машҳуртарин ва маъмултарин дараҷаи магистри академӣ дар идоракунии тиҷорат ба ҳисоб меравад. Тахассуси MBA одатан ба ғайр аз таҳсилоти олии мавҷуда бо мақсади ба даст овардани дониш ва малакаҳои махсус дар соҳаи менеҷмент гирифта мешавад.
Қариб ҳар як муассисаи таҳсилоти олии Ҷумҳурии Чехия барномаҳои мубодилаи байналмилалӣ дорад: ERASMUS, SOCRATES ва ғайра.
Шаклҳои таҳсил
Донишгоҳҳои Чехия шаклҳои зерини таҳсилро пешниҳод мекунанд: рӯзона, шабона, ғоибона, фосилавӣ, омехта. Назорати пешравии донишҷӯён дар асоси принсипҳои системаи баллӣ ва низоми кредитӣ сурат мегирад. Барои гузаштан ба семестри оянда, шумо бояд миқдори муайяни кредитҳоро ҷамъ кунед.
Донишҷӯёни донишгоҳҳои Чехия, аз ҷумла хориҷиён метавонанд барои кӯмаки молиявӣ - стипендия муроҷиат кунанд. Тартиби гирифтани стипендия барои донишҷӯёни шуъбаи рӯзонаи донишгоҳҳои давлатӣ бо Қонуни № 111/1998 дар бораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Кодекси қонунҳо танзим карда мешавад. Қарор дар бораи додани стипендия аз ҷониби донишгоҳ ё факултети донишгоҳ дар асоси «Низомнома дар бораи стипендия» қабул карда мешавад.
Якчанд намуди стипендия вуҷуд дорад:
*барои муваффақияти аълои таълимӣ. Ҳар як донишгоҳ меъёрҳои худро дорад, аммо асосӣ пешравии донишҷӯён аст, холҳои миёна бояд то ҳадди имкон ба 1,0 наздик бошанд.
*андозаи стипендияро барои донишҷӯёни аълохон низ донишгоҳ муайян мекунад, инчунин тарзи пардохтро: мунтазам ё якдафъаина;
*барои дастовардҳои барҷастаи тадқиқотӣ ва эҷодӣ, ки ба амиқтар шудани дониши донишҷӯ мусоидат мекунанд;
*дар ҳолати вазнини молиявӣ қарор доштани донишҷӯ, ӯ метавонад барои гирифтани стипендияи иҷтимоӣ (sciální stipendium) муроҷиат кунад;
*кӯмакпулии зиндагӣ (ubytovací stipendium) барои донишҷӯёни рӯзона аз шаҳрҳои дигар, ки ба муҳлати муқарраршуда мувофиқат мекунанд, пешбинӣ шудааст.
Аҳамияти гирифтани маълумот барои ҳаёти инсон муҳим аст. Чун соҳибмаълумот будан ба шахс ёрӣ мерасонад, ки қобилияти худро ошкор намояд, чизи навро аз худ кунад, босавод ва ботамкин шавад.
Дар айни замон, чун дар ҳама давру замон гирифтани маълумот ба инсон дастуру раҳнамоҳои ҳаётӣ бахшида, ба ташаккули ҷаҳонбинии ӯ таъсир расонида, идомаи забон, урфу одатҳоро таъмин намуда, ба ин васила ба таҳкими ҷомеа, ташаккули ҳувияти миллӣ ва ҳифзи фарҳанги миллӣ мусоидат менамояд.
Юсуфӣ Фарзонаи Шуҳрат
ходими хурди илмии
шуъбаи Аврупо ва Америка
