Қисми 2
Дар соли 2001 интихобот баргузор шуд, ки дар он ҳизби Tai Rak Tai (минбаъд -TRT) бо сарварии Таксин Шинавата пирӯз шуд. Дар ҷараёни маъракаи интихоботӣ, вай ба бизнесменҳои хурд ва деҳқонон такя карда, некӯаҳволии иқтисодиро ваъда дод. Ҳизби ӯ ҳамроҳ бо ду ҳизби дигари хурд эътилофи ҳукмронеро таъсис дод, ки аз 500 курсии парлумон 325-тоашро ба даст овард.Таксин Шинавата сарвазир шуд. Баъдан, ҳизби ӯ бо ҳизбҳои Умеди нав ва Ҳизби либерал-демократӣ якҷоя шуда, аксарияти курсиҳои парламентро ба даст оварданд.
Дар соли 2006 ТRТ боз дар интихоботи парлумонӣ пирӯз шуд ва Таксин Шинавата дубора сарвазир интихоб шуд.
Соли 2006 дар Таиланд бӯҳрони сиёсӣ сар зад. Таксин Шинавата дар посух ба иттиҳомоте, ки вай парлумонро пароканда кард ва интихоботи навро моҳи апрели соли 2006 таъин кард, ба фасод ва сӯиистифода аз қудрат айбдор карда шуд. Се ҳизби оппозисиюн иштироки худро дар интихобот бойкот карданд. Ҳизби ТRТ бо беш аз 50% овозҳо пирӯз шуд. Аммо бинобар эътирозҳои сершумор, Таксин Шинавата маҷбур буд, дар рӯзи дуюми пас аз интихобот истеъфо диҳад, натиҷаҳои интихоботро бекор кунад ва қудрат ба дасти муовини ӯ гузашт. Интихоботи нав таъин карда шуд. Моҳи майи соли 2006 ӯ ба ҳайси сарвазири муваққатӣ ба ҳукумат баргашт. Дар моҳи сентябри ҳамон сол, вақте ки Таксин Шинавата дар СММ барои иҷлосияи Ассамблеяи Генералӣ дар Ню Йорк буд, табаддулоти ҳарбӣ ба амал омад.
Дар сари табаддулот генерал Сонти Буняраткалина меистод. Шӯрои ислоҳоти демократӣ ташкил карда шуд, сарқонуни соли 1997 барҳам дода шуд.Ташкилотчиёни табаддулот изҳор доштанд, ки ҳадафи онҳо "ҳифзи демократия ва интиқоли қудрат ба ҳукумати шаҳрвандӣ ва баъдан интихобот аст." Сурайуд Чуланон то интихоботи охири соли 2007 иҷрокунандаи сарвазир таъин шуд.
Дар соли 2006, бо қарори Суди конститутсионӣ, ҳизби ТRТ бинобар вайрон кардани қонунгузории интихобот манъ карда шуд. Ҳамин тариқ, Таксин Шинавата ва роҳбарияти олии ин ҳизб наметавонистанд дар тӯли 5 сол дар фаъолиятҳои сиёсӣ ширкат варзанд.
Моҳи декабри соли 2007 интихоботи нав баргузор шуд. Ғалабаро Ҳизби Ҳокимияти Халқӣ ба даст овард, ки аз ҳизби собиқи Тай Рак Тай сохта шудааст. Якҷоя бо 5 ҳизби хурд, онҳо эътилоф ташкил карданд. Самак Сунтаравет, шарики Таксин Шинаватра сарвазир шуд. Вай соли 2008 барои ширкат дар як барномаи пухтупази телевизионӣ ва гирифтани ҷоиза аз мақом барканор шуд. Сарвазири навбатӣ Сончат Вонгсават, яке аз хешовандони Таксин Шинаватра буд, ки боиси эътирозҳои густурдаи оппозисиюни ғайрипарлумонии Иттифоқи мардумии демократия шуд. Дар натиҷа, моҳи августи соли 2008 оппозисюнҳо ба қаламрави қароргоҳи ҳукумат дар Бангкок рахна карда, ба бинои шабакаи телевизиони давлатӣ ҳамла карданд.
2 декабр Ҳизби ҳоким аз ҷониби Суди конститутсионӣ пароканда карда шуд, дар ҳоле ки сарвазир Сончат Вонгсават ва 36 сиёсатмадори дигар ба муддати панҷ сол аз фаъолиятҳои сиёсӣ маҳрум карда шуданд. Судяҳо даъвои оппозисиюнро, ки Ҳизби Ҳокимияти Халқиро ба тақаллуби натиҷаҳои интихоботи парлумонии моҳи декабри соли 2007 айбдор кард, қонеъ карданд.Сончат Вонгсават инчунин аз иштироки сиёсӣ ба муддати панҷ сол маҳрум карда шуд.
Дар ин кишвар, аз ҷумла дар фурудгоҳҳои байналмилалӣ эътирозҳои азим рух доданд. 2 декабр Вонгсават эълон дошт, ки ба қарори Суди конститутсионӣ итоат мекунад ва истеъфо дод.
15 декабри соли 2008 раҳбари ҳизби оппозисиюни демократӣ Абҳист Вечачива сарвазири нави Тайланд интихоб шуд. Ба ӯ лозим буд, ки кишварро аз вазъи кунунӣ берун барад, аммо бӯҳрони сиёсӣ ҳанӯз ба поён нарасида буд. Дарҳол пас аз овоздиҳӣ эътирозҳои тарафдорони сарвазири собиқ Таксин Шинавата, ки маҷбур ба муҳоҷират шуданд, идома ёфтанд.
Дар интихоботи парлумонии 3 июли соли 2011 дар Таиланд, ҳизби оппозисиюни Пхай Тай (Барои Таиланд) пирӯз шуд. Ин ҳизб бо роҳбарии Йинглак Шинаватра (хоҳари Таксин Чинавапта) ҷонибдорони сарвазири собиқро муттаҳид мекард.
5 августи соли 2011 Йинглак Шинаватра нахустин зане буд, ки дар таърихи кишвар ба ҳайси сарвазир кор кардааст.
Тирамоҳи соли 2013 дар кишвар бӯҳрони сиёсӣ оғоз ёфт. Равандҳои инқилобии "Баҳори Араб" ба минтақаи ҷанубу шарқӣ расиданд. Кайфияти эътирозӣ дар байни аҳолӣ аз бӯҳрони сиёсии солҳои 2006-2008 сарчашма мегирад. Пас аз интихоб шуданаш ба вазифаи сарвазир Йинглак Шинаватра, ӯро ба он айбдор карданд, ки воқеан давлатро бародараш аз ғурбат идора мекунад. Сабабҳояш тағйирот дар қонунгузории кишвар буданд, аз ҷумла: қонуни афв (тибқи ин қонун, бародари ӯ метавонист ба ватанаш баргардад) ва коҳиш ёфтани салоҳиятҳои Суди конститутсионӣ ва олӣ ва баланд шудани нақши парлумон. Тибқи қонунгузории нав, судҳо аз ҳуқуқи бекор кардани қарорҳои парлумонӣ маҳрум карда шуданд. Ин ислоҳотҳо қабул нашуданд, аммо дар кишвар овозаҳо паҳн шуданд, ки ҳамин тавр бозгашти президенти собиқ ба Таиланд омода шуда истодааст.
Ҷунбиши эътирозии ҳазороннафарӣ тирамоҳи соли 2013 оғоз ёфт ва ба зудӣ саросари кишварро фаро гирифт. Дар кишвар режими махсуси амниятӣ ҷорӣ карда шуд. Оппозитсия истеъфои сарвазирро талаб кард. Сарвазир пароканда кардани ҳукуматро рад кард ва пешниҳод кард, ки музокира кунад. Артиш ва полис дар муноқишаи байни тазоҳургарон ва ҳукумат мавқеи бетарафиро пеш гирифтанд. Ҳаракати оппозисиюнро Ҳизби Демократ (раиси ҳизб Абҳисит Веячива) роҳбарӣ мекард. Сутеп Таугсубан раҳбари тазоҳургарони кӯча шуд.
Оппозитсия дар бораи ташкили Шӯрои мардумӣ, мақомоте, ки сарвазирро таъин мекунад, изҳорот пахш кард. Таугсубан мебоист сарвазир мешуд. Сарвазири кунунӣ ташаббускори муҳокимаи ҷомеаи илмӣ ва олимони ҳуқуқшинос оид ба пешниҳодҳои оппозисиюн, аз ҷумла ташкили Шӯрои мардумӣ буд, аммо ин пешниҳодҳо дастгирӣ наёфтанд.
30 ноябри соли 2013, дар натиҷаи задухӯрди тарафдорони ҳукумат ва як қисми донишҷӯёни афкори мухолиф, 5 нафар ба ҳалокат расиданд. 1 декабр дар паси намоишҳои оммавӣ мулоқоти сарвазир ва пешвои оппозисиюн С.Таугсубан баргузор гардид. Аз 1 декабр то 3 декабр оппозисюн кӯшиш кард, ки хонаи ҳукуматро бо муҳосира бигирад. Ҷаласа ба мувофиқа нарасид, оппозисиюн ба сарвазир ултиматум пешниҳод кард, ки истеъфо диҳад. Роҳбари навро Шӯрои мардумӣ интихоб мекунад.
9 декабр Шинаватра аз шоҳ дархост кард, ки парлумонро пароканда кунад, мувофиқи конститутсия, танҳо шоҳ ҳақ дорад парлумонро пароканда кунад. Интихоботи нав бояд дар муддати 60 рӯз баргузор шавад. Вай инчунин пешниҳод кард, ки дар бораи эътимод ба мақомот раъйпурсӣ баргузор шавад. Пароканда шудани парламент маънои истеъфои худкори сарвари ҳукуматро дорад.
Подшоҳи Таиланд Бумибол Адулядей рӯзи 9 декабр фармонро дар бораи пароканда кардани Маҷлиси Миллӣ (парламент) тасвиб кард. Инчунин санаи интихоботи навро барои 2 феврал таъин кард. Иҷрокунандаи вазифаи сарвазир Шинаватра ният надошт, ки то ташкили ҳукумати нав пас аз интихоботи парлумонӣ аз мақомаш биравад. Режими баландсифати амният дар Таиланд то 1 марти соли 2014 тамдид карда шуд. Оппозисиюн идеяи интихоботро дастгирӣ накард ва ваъда дод, ки онҳоро рӯзи 2 феврал халалдор мекунад, зеро боварӣ доранд, ки интихобот ба мардум озодии дархосткардаи онҳоро намедиҳад ва танҳо мӯҳлати оилаи миллионерҳои Шинаватраро дароз мекунад. Мақомоти кишвар эълон доштанд, ки омодаанд дар сурати ошӯб дар Бангкок вазъи фавқулодда ҷорӣ кунанд.
Намоишҳо ва гирдиҳамоиҳо дар Тайланд, ки тирамоҳи соли 2013 оғоз ёфта буд, соли 2014 идома ёфт. Эътирозҳо зери шиори истеъфои Йинглак Шинаватра баргузор шуданд, ки оппозисиюн ӯро аз бародари худ аз ҳад зиёд вобаста медонистанд, ки бародараш сарвазири собиқ Таксин Шинаватра, аз соли 2006 дар бадарға аст. Дар аввали моҳи майи соли 2014, додгоҳ Шинаватраро, ки дар таъин кардани хеши худ ба вазифаи раҳбари Шӯрои Амнияти Миллӣ дар соли 2011, баромадан аз ҳадди ваколатҳои худ ва нақзи Қонуни Асосӣ муттаҳам мешавад, барканор кард.
Ниҳоят, 20 майи соли 2014 артиш аз казарма, ба кӯча баромад. Сардори Қувваҳои Мусаллаҳ генерал Прают Чан Оча аз сари қудрат омадани низомиён ва ҷорӣ кардани вазъи ҳарбӣ хабар дода, таъкид кард, ки вазифаҳои фаврии артиш барқарор кардани тартибот ва гузаронидани ислоҳоти сиёсӣ дар кишвар мебошанд. Аз 22 майи соли 2014, қудрат дар кишвар ба Кумитаи миллии ҳифзи сулҳ вобаста гардид. Дар Таиланд ҳолати ҳарбӣ эълон карда шуд.
Прают Чан Оча ба ҳайси сарвазир ба қудрат расид ва фишорҳои низомии озодии сиёсиро сарварӣ кард. Билохира иҷозат дод ки интихобот дар соли 2019 баргузор шавад, тибқи конститутсияи ҷонибдори намудаи ҳарбиён, ки Праутро ба вазифаи сарвазири барқарор карданд. Ин низоъҳо афкори ҷамъиятиро дар Таиланд яку якбора тақсим карданд. Таксин ҳатто дар бадарга, дастгирии пурзӯрро идома дод, алахусус дар байни аҳолии деҳоти Шимол ва Шимолу Шарқӣ, ки аз сиёсатҳои ӯ ба таври васеъ баҳравар буданд ва аксарияти интихобкунандагонро ташкил медоданд. Ба онҳо, алахусус пас аз табаддулоти 2006, олимони либерал ва фаъолоне, ки ба кӯшиши мухолифони ӯ барои ҳукумати интихобнашуда муқобилиат мекарданд, ҳамроҳ шуданд. Аз тарафи дигар, рақибони Таксин аз аксарияти синфҳои миёнаи шаҳрии Бангкок ва аҳолии ҷанубӣ (такягоҳи анъанавии демократҳо), мутахассисон ва олимон ва аъзои «элитаи кӯҳна» иборат буданд, ки то омадани Таксин нуфуз ва таъсири сиёсӣ доштанд. Онҳо мегӯянд, ки Таксин аз қудрати худ сӯиистифода карда, ба равандҳои демократӣ ва низоми институтсионалии танзими тавозун зарба зада, қудратро инҳисор карда, сиёсати популистиро барои таъмини мавқеи сиёсии худ истифода мебарад. Дар ҳоле ки мухолифони Таксин мегӯянд, ки интихоботе, ки ба пирӯзиҳои ҳампаймонҳояш оварда расонд, ба туфайли чунин мудохилаҳо воқеан демократӣ набуданд, тарафдоронаш инчунин судҳоро, ки якчанд ҳукуматҳои бо Таксин алоқамандро сарнагун карданд, ба фаъолияти судӣ айбдор карданд. Таъсири Таксин пас аз интихоботи 2019 коҳиш ёфт, ки он афзоиши ҷунбиши пешрафтаи ҷавонон бар зидди дахолати низомӣ ба сиёсатро коҳиш дод. Ин ҳодисаҳо замоне рух доданд, ки кишвар ба охир расидани давраи ҳукмронии шоҳ Бумибол Адулядеж буд. Подшоҳ, ки 70 сол ҳукмронӣ мекард, моҳи октябри соли 2016 пас аз бад шудани саломатӣ вафот кард ва дар ин муддат вай камтар дар назди мардум зоҳир мешуд. Бхумибол кайҳост ҳамчун шахсияти муттаҳидкунанда ва ҳидоятгару роҳнамои маънавии кишвар ҳисобида мешуд ва ба фарқ аз вориси худ Маҳа Ваҷиралонгкорн эҳтироми баланд дошт. Номуайянӣ дар бораи вориси ояндаи подшоҳӣ бесуботии сиёсиро шадидтар кард. Бисёр гурӯҳҳои зидди Таксин эътироз карданд, ки ба Бхумибол содиқ аст ва мухолифони худро ба рӯҳияи ҷумҳуриявӣ айбдор мекунад. Пас аз соли 2006, таъқибот тибқи қонуни лес-майестрӣ якбора баланд шуд, ки он ҳамчун сиёсатгузорӣ кардани қонунҳо бар зарари ҳуқуқи инсон интиқод карда шуд. Ин ҷунбиши деринаи ҷудоихоҳон дар ҷануб аз соли 2004 ба ин сӯ авҷ гирифта буд ва тақрибан 7000 нафар дар муноқиша кушта шуданд.
Аз ҷиҳати иқтисодӣ, кишвар аз бӯҳрони молиявии соли 1997 барқарор шуд ва дар соли 2011 иқтисод боло шуд, гарчанде ки таназзули бузург ба он таъсир карда буд ва афзоиши ММД аз аввали солҳои 2000-ум суст шуда буд. Бӯҳронҳои шадиди сиёсӣ ва даргириҳои ҷудогона ба иқтисоди Тайланд таъсири каме расонданд ва кишвар зуд аз офатҳои табиӣ, аз ҷумла сунамии Уқёнуси Ҳинд дар соли 2004 ва обхезии азим дар соли 2011, барқарор шуд. Аммо, нобаробарӣ боқӣ монда, ба тақсимоти шаҳр ва деҳот мусоидат карданд ва эҳтимолан муноқишаҳои минбаъдаи иҷтимоӣ ва сиёсиро афзоиш дод. Ояндаи ин кишвар номуайян боқӣ монд, зеро конститутсияи соли 2017, ки таҳти хунта таҳия шудааст, роҳро барои дахолати минбаъдаи низомӣ ба сиёсат дар пайи тарси баргаштан ба ҳукмронии демократӣ ва тағир ёфтани нақши шоҳигарӣ дар қоидаҳои нав фароҳам овард.
Саидаҳтам Т., корманди Институт
