Вақте ки мо ба оинаи таърих назар меандозем дар қарни XV дар Донишгоҳҳои Австрия (Вена) омӯзиши забонҳои шарқӣ ҷорӣ карда шуда буд.

Яке аз аввалин профессорони забонҳои Шарқ Йоҳанен Баптист Подеста[1] (1625-1703) маҳсуб мешуд, ки он вақт аз Рум ба Вена омада буд. Вай зодаи Фазани Карадс (Италия) буда, ҳангоми хидмат дар Шоҳигарӣ ҳамзамон дар дафтардории дарбори Вена тарҷумони забони маҷорӣ буд.

И.Б.Подеста забонҳои арабӣ, форсӣ ва туркиро хуб медонист, инчунин дар Вена(1669) курси лексияҳоро оид ба грамматикаи ин забонҳо дарс медод. Соли 1674 дар Истанбул дар заминаи таҷрибаомӯзии баъдидипломии Институти Шоҳигарии забонҳо таъсис дода шуд. Соли 1677 И.Б. Подеста ҳамроҳи шогирдони хатмкардааш ба Истанбул сафар карда, онҳо малакаҳои забонии худро такмил медоданд.

Дар Вена соли 1674 монанди институтҳои Фаронса ва Полша Институти зертобеъ кушода шуд[2]. Маҳз ҳамон вақт дар Австрия гулгулшукуфии илми ховаршиносӣ оғоз ёфт[3]. Саҳми ховаршиносони австриягӣ Ф. фон Менински ва И.Б.Подеста (1674–1703) дар нашри китобҳо илми шарқшиносиро дар Австрия маъмултар кардааст.[4]

Соли 1674[5]Донишкадаи зертобеъ ба таълим ва омодасозии тарҷумонҳо шуруъ кард[6] ва ин оғози институтикунонии шарқшиносии Австрия буд, ки ба таърихи туркшиносӣ, арабшиносӣ ва эроншиносӣ дар Австрия саҳм гузошт[7]. Бо дарназардошти муваффақиятҳо дар ин самт, тибқи тасмим ва иродаи малика Мария Тереза соли 1753 Академияи Шоҳигарии шарқшиносӣ таъсис дода шуд. Хатмкардагони ин Академия мансабдорони воломақом шуданд ва дар хадамоти дипломатӣ вазифаҳои баландро ишғол карданд.

Нуктаи муҳим он буд, ки ин вожаҳои форсӣ дар нишони Академияи улуми Австрия нақш баста буданд: “Барои Ҳaқ ва аз барои Шоҳ”[8].

Соли 1778 рушди илми ховаршиносӣ замоне оғоз шуд, ки олими маъруф Йоханн Некрепс сарвари навбатии Академия шуд. Ӯ мактаби академӣ таъсис дод, “Анталогияи шоирони форс”-ро ба лотинӣ тарҷума кард ва онро ба малика Мария Тереза бахшид[9].

Маҳз дар ҳамин давра (соли 1782) олими маъруф Б. Йениш асари машҳури Муҳаммад Мирхонд “Равзату-с-сафо”[10]-ро тарҷума кардааст. Ин бузургтарин солномаи таърихӣ аз ибтидо то асрҳои миёна “Равзату-с-сафо фи сирати-л-анбиёи ва-л-мулуки ва-л-хулафо” низ аз ҷониби донишманди тоҷик Нурмуҳаммад Амиршоҳӣ[11] аз форсӣ ба хатти кириллӣ баргардон шудааст.

Анъанаҳои нави эроншиносӣ дар Австрия бо номи чунин доҳиҳои ховаршиносӣ, мисли Хаммер фон Пургштал, Винтсенз фон Розенсвейг-Шварнау ва инчунин Якоб фон Валленбург алоқаманданд. Олими маъруф Ҳаммер фон Пургштал пеш аз ҳама ба адабиёти форс таваҷҷуҳ дошт. Вай нахустин шахсест, ки дар ховаршиносии Аврупо осори шоири форсу тоҷик Ҷалолуддини Румиро аз форсӣ ба олмонӣ тарҷума кардааст. Вай китоби 6-ҷилдаи Румиро барои чоп омода карда буд, аммо дар натиҷаи сӯхтор дар хонаи ӯ (соли 1798) дар Истанбул ҳама осори хаттӣ аз байн рафт.

Бояд қайд кард, ки Ҳаммер фон Пургштал дар солҳои 1812-1813 дар ду шумораи ин маҷалла тарҷумаҳои “Тафсири Ҳофиз”ро нашр кард, ки дар соли 1813 И.В. Гёте дар “Девони Ғарбиву-Шарқӣ[12] онро ҳамчун асос гирифтааст. Далели ин он аст, ки номаҳои арзи сипоси И.В. Гёте ба Ҳаммер фон Пургштал гувоҳӣ медиҳанд.

Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки нобиғаҳо Ҳофиз ва Гётеро ду қутб - Шарқу Ғарб ба ҳам муттаҳид кардааст. Соли 1818 Ҳаммер фон Пургштал “Таърихи 200 шоири форсу тоҷик”[13] -ро нашр кард.

Анъанаҳои Академияи улуми шарқшиносии Австрия дар тӯли садсолаҳо ҳифз гардида, то миёнаҳои асри XIX идома ёфта, дар дигар Донишгоҳҳои Вена паҳн шудааст.

Академияи улуми Австрия низ анъанаҳои таҳқиқотии Эронро нигоҳ доштаааст[14].

Соли 1824 В.Розентсвейг-Шварнау достони “Юсуф ва Зулайхо”[15] -и Ҷомӣ ва соли 1838 тарҷумаи ашъори Мавлоноро[16] ба табъ расонд.

Бояд қайд кард, ки аз миёнаҳои асри XIX дар омӯзиши ховаршиносӣ Австрия дар олами илм ҷойи аввалро ишғол намудааст.

Дар Донишгоҳҳои Австрия ховаршиносӣ ҳамчун як илми мустақил ва дар факултаҳои фалсафа ва теология ховаршиносӣ ҳамчун фанни ҳатмӣ омӯхта мешуд.

Ҳамин тариқ, илми ховаршиносӣ дар Академияи илмҳои Австрия, дар Донишгоҳҳои Австрия, аз ҷумла дар Донишгоҳҳои Вена, Баден, Гратс ва дигар муассисаҳои Австрия ҳамчун фанни ҳатмӣ омӯхта мешуд.

Ногуфта намонад, ки саҳми олимони Австрия аз ҷумла Ҳамер фон Пургштал, Розен Свек Шварнау, Баптис Подеста, Ёҳан Никрепс, Франс Ҳок, Мнинский, В. Брандейшнер, Манфред Мауэрҳофер ва Уто фон Мелсер дар омӯзиши Шарқшиносӣ ва муносибатҳои байналмилалӣ ва тайёр кардани дипломатҳо беназир аст.

 

Воҳидова Санавбарбону

мудири шуъбаи Аврупо ва Амрикои

Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

 

---

[1]Slaby H. Bindenschild und Sonnenlöwe. - Graz, 1982. -S.4-8; Тамже: Iranistik in Europa – Gestern, Heute, Morgen. –Wienn, 2006. –S.143.

[2]Slaby H. Katalog zur Ausstellung. Der Iran in der Österreichischen Buchproduktion. -Teheran,1978. -P.1-22.

[3]Rastegar N. Iranische Tradition in Österreich // Iranistik in Europa – Gestern, Heute, Morgen. –Wienn, 2006, S.142. – Herausgeben von Eichner, B.Fragner, V.Sadovski.

[4]Stuermer J. Anthologia Persica. Seu selecta e diversis Persis auctoribus exempla in Latinium iranslata. -Wien, 1774.  -S.11.

[5]Jenisch B. Mohammed Mirchand. Historia planum regum Persarum post firmatum in regno islamismum  // Persice et latine. -Wien,1742.

[6]Jenisch B. Fragmente ŭber die Literatur, Geschete der Parser. -Wien, 1783.

[7]Shaendlinger A.C. Указ. раб. -Р.9.Также: Rastegar N. Iranische Tradition in Österreich // Iranistik in Europa – Gestern, Heute, Morgen. –Wienn, 2006, S.145. – Herausgeben von Eichner, B.Fragner, V.Sadovski.

[8]Rastegar N. Iranische Tradition in Österreich. Iranistik in Europa – Gestern, Heute, Morgen. –Wienn, 2006. -S.142-143.

[9]Stuermer J. Anthologia Persica. Seu selecta e diversis Persis auctoribus exempla in Latinium iranslata.  -Wien, 1774.  -S.11. [9]Jenisch B. Mohammed Mirchand. Historia planum regum Persarum post firmatum in regno islamismum  // Persice et latine. -Wien,1742.

5Мирхонд. Равзату-с-Сафо // АвторпредисловияипереводаН.Амиршохї. – Душанбе, 2004. –С.8.

 6Jenisch B. Mohammed Mirchand. Historia planum regum Persarum post firmatum in regno islamismum  // Persice et latine. -Wien,1742

 

[11]Мирхонд. Равзату-с-Сафо // АвторпредисловияипереводаН.Амиршохї. – Душанбе, 2004. –С.8.

[12]Goethe J.W. Diwan, Noten und Abhandlungen // Hamburger Ausgabe, Band2. -S.253.

[13]Hammer von Purgstall. Die Geschichte dier schönen Redekünste Persiens mit Dichters. -Wien, 1818. -S.20. Rastegar N.Entwiklung der Iranistik; Iranistik in Europa - Gestern, Heute, Morgen // Vorwort B.Fragner, V.Sadovski. – Wien. 2006. –S.149.

[14]Mayrhofer M. Iranische Kultur und Sprachenwelt in der Arbeit der Österreichischen Akademie der Wissenschaften // Acta Iranica, serie 1, Bd.1. -Wien, 1974. -P.328-334. Тамже: Rastegar N. Iranische Traditionen in Österreich //Iranistik in Europa, Gestern, Heute, Morgen. –Wien, 2006. –S.150-151.

[15]Vinzent Rosenzweig Schvarnay.  Josef and Sulecha.  -Wien, 1824. Тамже: Rastegar N. Iranistik an der  Österreichischen Universitäten. –Wienn, 2006. –S.152.

[16]Vinzent Rosenzweig Schvarnay.  Maulana Übersetzung. -Wien, 1838.