Моҳҳои июн - июл, Қирғизистон зуҳури сахт ва фоҷиавии бемориро аз сар гузаронид. То ба имрӯз, дар байни мардум овозаҳо дар бораи табиати сунъӣ доштани эпидемия паҳн мешаванд ва ҳатто ба як манбаи эҳтимолӣ - лабораторияи биологии амрикоӣ дар Қазоқистон ишора шудааст.
Ба ҳар ҳол, инро танҳо тадқиқоти ҷиддӣ метавонад нишон диҳад. Аммо, амалан роҳбарияти кишварҳо барои нигоҳ доштани амнияти на танҳо кишварҳои Осиёи Марказӣ, балки ҳамсоягони онҳо бояд тамоми вариантҳои рушди вазъиятро дар назар бигиранд.
Дар робита ба ин фаъолияти лабораторияҳои биологии Амрико дар кишварҳои ИДМ аз дер боз диққати зиёдро ба худ ҷалб кардааст. Пеш аз ҳама ҷойҳое, ки барои ҷойгиркунии биноҳои марговар барои таҳқиқот интихоб шудаанд, боиси ҳайрати мардум мешаванд: инҳо пойтахти кишварҳо ё шаҳрҳои калон ва марказҳои тиҷоратӣ мебошанд. Рӯйхати марказҳо ва барномаҳои таҳқиқотӣ қаблан нашр шуда буд. Ин як консорсиуми барномаҳо ва марказҳои муштарак мебошад, ки машҳуртарини онҳо барномаи маъруфи коҳиши таҳдиди биологӣ (барномаи Нунн-Лугар), барномаи иштироки муштарак (Барномаи муштараки биологӣ - CWEP) мебошанд.
Ассотсиатсияи бехатарии биологии Осиёи Марказӣ ва Қафқоз (ABCFL), ки аз ҷониби Вашингтон барои мониторинги глобалии вазъи рушди биологии олимони минтақа ва назорати потенсиали биологии кишварҳои ИДМ ва дигар сохторҳо истифода мешавад, фаъолона кор мекард.
Дар байни шарикон Институти таҳқиқоти тиббии бемориҳои сироятии артиши ИМА (USAMRIID, Форт Детрик), Агентии коҳиши таҳдидҳои ҳарбӣ (DTRA), ки воҳиди Пентагон ва Бунёди тадқиқот ва рушди шаҳрвандии ИМА мебошанд, ба ҷалби мутахассисони муассисаҳои зиддивабоии ИДМ машғуланд. Ба ин кор Маркази байналмилалии илм ва технология (ISTC), аз ҷониби Департаменти давлатии ИМА назоратшаванда ҷалб шудааст, ки яке аз роҳбарони он Эндрю С.Вебер, мушовири калони вазири дифои ИМА ва коршиноси соҳа дар фазои пасошӯравӣ ба ҳисоб меравад. Маҳз ӯ дар Қазоқистон ва Гурҷистон роҳбари корҳои таҷзияи урани аслиҳавиро ба ӯҳда дошт.
Дар замони интизориҳои бузург аз муносибатҳои дӯстона дар доираи "тафаккури нав" бидуни низоъ Украина, Гурҷистон, Озарбойҷон ва Қазоқистон ба ҷониби ИМА коллексияи таҳриккунандаи бемориҳои хатарнокро ба ивази кӯмаки амрикоӣ туҳфа карда, нигарониҳои Маскавро ба инобат нагирифта буданд. Барои ҳамроҳ кардани Қирғизистон, Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Молдова ба “биоҳамкориҳо” кӯшишҳои зиёде низ карда буданд. Масалан, соли 2011, танҳо бо кӯшиши ҷомеа дар Бишкек ҷойгир кардани биолаборатория дар боғи ботаникии пойтахт пешгирӣ карда шуд. Ва то ба имрӯз, танҳо оид ба фоида ва рушди абстрактии илмӣ тамаркуз ёфта, аз "фоида"- и 60 миллион доллари аз дастрафта, ки аз тадқиқотчиёни Канада ба даст оварда мешуд, дар ёдҳо мондааст.
Дувум, алоқаи зичи лабораторияҳои илмии биологиро бо марказҳои ҳарбии кишварҳои НАТО ва роҳбарияти ҳарбии ИМА набояд аз назар дур кард. Ин маънои онро дорад, ки дар ҷанги биологии ниҳонӣ корпоратсияҳои ба Иттиҳодияи алянси биологӣ муттаҳид буда, иштирок мекунанд: Bavarian Nordic, Cangene Corporation, DOR BioPharma, Inc., DynPort Vaccine Company LLC, Elusys Therapeutics, Inc., Emergent BioSolutions, Hematech, Inc., Human Genome Sciences, Inc., NanoViricides, Inc., Pfizer Inc., PharmAthene, Siga Technologies, Inc., Unither Virology LLC. Ҳамаи онҳо як қисми ба ном "Дорухонаи азим" сохтори паҳнгаштае мебошад, ки дар он манфиатҳои конгресменҳои амрикоӣ бо манфиатҳои саноати фармасевтӣ ва ҳарбии ИМА печидаанд [1].
Сеюм, фарогирии васеи ҳудуди кишварҳои ИДМ ва ҷумҳуриҳои собиқ Шӯравӣ бо шабакаи лабораторияҳо аллакай сурат гирифта аст. Танҳо Украина 12 чунин марказро ба даст овардааст [2].
Дар Гурҷистон дар атрофи шаҳри Тифлис маркази Лугара ифтитоҳ ёфтааст [3], ки ба он танҳо микробиологҳои низомии ИМА дастрасӣ доранд; дар кишвар боз 4 марказ мавҷуд аст, ки бо омӯзиши интиқолдиҳандагони бемориҳои хатарнок ва марговар машғуланд. Микробиологҳои Гурҷистон муддати дароз дар иншооти низомии ИМА таълим гирифтанд. Маркази Лугара таҳти назорати артиши ИМА то соли 2018 фаъолият мекард, баъдан бо сабаби эътирозҳои сершумори Маскав, он оқибат ба ихтиёри мақомоти Тифлис дода шуд.
Аз соли 1992 оид ба барномаи CWEP байни Қазоқистон ва Иёлоти Муттаҳида созишнома амал мекунад ва ҳамкории Қазоқистон бо DTRA роҳандозӣ гардидааст. Дар Алмаато соли 2016 дар заминаи Маркази илмии Карантин ва инфексияҳои зоонозии ба номи Магсут Айкимбаев лабораторияи дахлдор сохта шудааст.
Маҳз он боиси мухолифати дипломатии Чин инчунин, нигаронии шарикони русро ба миён овард. Дар бораи ин лаборатория ва баста шудани он бо исрори ҳамсояҳо, имрӯз дар Бишкек сару садо баланд шудааст. Аммо дар Қазоқистон, Арманистон, Озарбойҷон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон марказҳо ва лабораторияҳои дигари ҳаммонанд мавҷуданд ва на ҳама онҳо таҳти назорати пурраи ҳукуматҳои маҳаллӣ қарор доранд. Дарсҳои пандемия нишон медиҳад, ки имрӯз бо сухан дар бораи дӯстӣ ва шарикӣ, инчунин консепсияи "тафаккури нав" бидуни низоъ ва дар асл даст кашидан аз тафаккури худ бовар карда намешавад. Амнияти миллии кишварҳо қисман аз бехатарии биологӣ ва фармакологӣ иборат аст. Ва дар ин ҷо беэътиноӣ ба тадбирҳои назорат ва инчунин меъёрҳои фарқияти байни барномаҳои илмӣ ва ҳарбӣ-технологӣ имконнопазир аст.
Бояд хуб дар хотир дошт, ки силоҳи биологӣ ва заҳролудӣ тибқи Конвенсияи СММ "Дар бораи манъи таҳия, истеҳсол ва ҷамъоварии силоҳи бактериологӣ (биологӣ), заҳролудӣ ва нобудсозии онҳо", ки 16 декабри соли 1971 бо Қарори 2826 (XXVI) дар ҷаласаи пленарии 2022 тасдиқ карда шудааст, манъ карда шудааст. Боби 8 Оинномаи Суди Байналмилалии Рим таҷрибаҳои биологиро ҳамчун ҷиноятҳои ҷангӣ муайян карда аст. Аммо, Иёлоти Муттаҳида иштирокчии ин шартномаи байналмилалӣ намебошад ва наметавонад барои ҷиноятҳои ҷангӣ ба ҷавобгарӣ кашида шавад.
|
[1] См: (http://www.fondsk.ru/news/2014/11/20/o-biologicheskih-laboratorijah-pentagona-na-ukraine-30508.html; см. также: "Интересы США в Центральной Азии": https://vector-eurasia.org/situations/?process=136
[2] См: Общественный проект "ПентаЛаб" – Лаборатории Пентагона на Украине. - http://pentalab.gbr.org.ua/laboratorii-goroda/
[3] См: http://stbcaptain.livejournal.com/45771.html
|
|
Муаллиф: Сергей Масаулов
Тарҷумаи Давлиёрова Сафаргул,
ходими пешбари илмии шуъбаи
Осиёи Марказӣ
