Воқеияти бебаҳс он аст, тайи муддати тӯлонӣ дар гӯшаҳои мухталифи ҷаҳон (ба қавли Президенти Россия “аз Филиппин то Косово”) ташаккули минтақаҳои гуногунсатҳи ноустуворкунандаи авзои иҷтимоӣ-сиёсӣ, нажодӣ-сиёсӣ, ҳарбӣ-сиёсӣ бо ҷалби фаъолонаи ташкилоту ҳаракатҳо, гурӯҳу низомҳои исломӣ (исломгаро) ба назар мерасанд. Дар Ховари Миёна, Осиёи Марказӣ ва Қафқоз, Аврупои Ғарбӣ, Африқои "сиёҳ", ИМА, Амрикои Лотин ва аз ҳама муҳим барои мо дар Русия (дар Чеченистон ва тамоми Кавкази Шимолӣ, дигар минтақаҳо), ин ҳама дар шакли амалҳои террористӣ, исёну шӯришҳо, ҳаракатҳои ҷудоихоҳона ва номуваффақ, амалиёти тӯлонии низомӣ ва даргириҳои шадид зоҳир мешаванд.
Бесуботӣ ва ислом - робитаи асосӣ ё консептуалӣ?
Мушкилоти аввалин ва муҳим, мавҷудият ва ё адами вуҷуди робита байни ин зуҳуроти фаъолиятҳои бесуботкунанда бо ислом ва дар сурати мавҷудият бошад, моҳияти ин робита мебошад. Барои аксари муҳаққиқон ва сиёсатмадорон, ин мушкилот вуҷуд надорад. Ба ақидаи онҳо, воқеияти возеҳ ин аст, ки ин ҳама лаҳзаҳои бесуботӣ густариши исломро ба вуҷуд меоранд. Табиист, ки барои баъзеҳо он манбаи эҳсосоти ташвишовар дар робита бо ногузирии бархӯрди бераҳмонаи тамаддуни ҷаҳонӣ байни ислом ва масеҳият мебошад, дар ҳоле ки дигарон барои ташаккули минбаъда дар синтези тамаддуни православӣ-исломии минтақаи Авруосиё, дар заминаи этникии славянӣ-туркӣ хушбин мебошанд.
Аммо наметавон аз он чашм пӯшид, ки бисёре аз олимон ва сиёсатмадорони самтҳои мухталиф, пешвоёни динӣ ва албатта, на танҳо исломӣ, балки масеҳӣ, православӣ низ қатъиян бар ин ақидаанд, ки ҳамаи ин амалҳои бесуботкунандаи бисёрҷанба ба ислом марбут нестанд ё ба тавзеҳи дигар онҳо аз ислом сарчашма намегиранд. Ин тезис асосан ба ду навъи тавзеҳот асос ёфтааст. Навъи аввал - онро пасомарксистӣ меномем – фарогири даъвоест, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ ё маҳаллӣ гурӯҳҳои хоси манфиатҷӯе мавҷуданд, ки аз ислом истифода мебаранд, дар паси пардаи ислом пинҳон шуда бо ислом ҳеҷ иртиботе надоранд. Мо онро барои он пасомарксистӣ меномем, ки аз мафҳуми марксистии шуури дурӯғин ва каҷрафта сарчашма мегирад ва тибқи он як гурӯҳи мушаххас манфиатҳои синфӣ доранд ва дар он шаклҳои шуур, ки таърихан рушд кардаанд ва он ҳамчун ифодаи нокифоя маълум мешавад, ба қавли худашон, “дар таги даст” номида мешавад.
Шаклҳои мухталифи ин навъи тавзеҳ мавҷуд аст. Бесуботӣ дар минтақаҳои мусалмонӣ ифодагари шароити тоқатфарсои иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсии дохилӣ (мисол, Доғистон, Чеченистон ва тамоми Қафқози шимолӣ), вокуниш ба чунин вазъият ва пахш кардани озодиҳои демократӣ (Ӯзбекистон ва дигар ҷумҳуриҳои пасошӯравӣ), зуҳури озодихоҳиҳои миллӣ (Чеченистон), мубориза бар навмустамликадорӣ (Шарқи Миёна ва Наздик) ё вокуниш ба таҷовузи хориҷӣ (ҳамон ҷо), тамоюли ҳалли масъалаҳои миллии ногаҳонӣ (мисол, Афғонистон ва ҳаракати “Толибон”), тақсимоти захираҳо (Тоҷикистон ва дигар кишварҳо), натиҷаи аз ҷониби ширкатҳои амрикоӣ истифодаи мусалмонони бешуур ва хадамоти махсусе, ки онҳо хидмат мекунанд ё сионизми ҷаҳонӣ (Осиёи Марказӣ, Закавказье, Кавкази Шимолӣ ва дигар минтақаҳои ҷаҳон) аст.
Чунин як дидгоҳи мушобаҳи пасомарксистӣ на танҳо дар байни постмарксистони ноб, пеш аз ҳама дар Русия, балки (дар миқёси хеле бузургтар) дар доираҳои таҳлилӣ ва сиёсӣ, дар байни зиёиёни либерал ва демократӣ дар ИМА (табиатан вобаста ба Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва сионизм), дар Аврупои Ғарбӣ ва дар Русия, дида мешавад. Навъи дуввуми тавзеҳӣ чизе беш аз натиҷаи таблиѓи ғояҳои исломӣ ба шуури ҷамъиятии аҳолии гурӯҳҳои мусалмон ва ғайримусалмон нест. Ба ақидаи тавзеҳот ислом дини муҳаббат, эътидол, раҳм ва адолат аст ва бо равандҳои бесуботкунӣ ва аз амалҳои зӯроварона то амалҳои террористӣ ягон рабте надорад. Ин тавзеҳот бо модели пасомарксистӣ хуб мувофиқат мекунад. Ҳамзамон, навъи тавзеҳи назарӣ дар шуури ҷамъиятӣ баръакси он - тасвири бошууронаи ислом ҳамчун дини хушунат ва душманӣ сарукор дорад.
Мафҳуми исломгароӣ ҳамчун як шакли консепсияи фаъолияти бесуботкунандаи марбут ба ислом
Барои ҳалли ин антиномия ихтилофи назарҳо дар заминаи бунёдгароӣ, эҳёгароӣ, суннатгароӣ, ҳамгироӣ, радикализм дар ислом бефоида буд, ки дарвоқеъ тафсилот ё хулосаҳои навъҳои дар боло овардашуда буданд.
Мафҳуми исломгароӣ фарогири шакли муносиби мафҳумсозии фаъолиятҳои бесуботкунанда, ки ташкилотҳо, ҳаракатҳо, гурӯҳҳо ва низомҳои исломӣ (исломиҳо)-ро ташкил медиҳад. Исломгарӣ – ғоя ва фаъолияти амалиест, ки ҳадафи он фароҳам овардани шароити мушкилот ва муноқишаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ, қавмӣ ва дигар мушкилоти дар ҷомеа (давлате) аст, ки дар он мусалмонон зиндагӣ мекунанд, инчунин байни ҳукуматҳо, танҳо бо истифода аз он аз меъёрҳои исломие, ки дар шариъат муқаррар шудаанд (системаи қоидаҳое, ки аз Қуръон ва Суннат бармеояд) ҳал шудааст. Ба ибораи дигар, сухан дар бораи татбиқи лоиҳаи фароҳам овардани шароити сиёсӣ барои истифодаи меъёрҳои беназири исломӣ (динӣ) -и ҳаёти ҷамъиятӣ дар тамоми соҳаҳои ҳаёти инсон меравад. Ба ҳамин далел исломгароиро исломи сиёсӣ ё исломи сиёсишуда низ меноманд. Бинобар ин, исломгароӣ дар баробари коммунизм, либерализм, фашизм, ҷаҳонишавӣ, миллатгароӣ ва ғайра яке аз ғояҳои сиёсӣ мебошад ва аз ин лиҳоз бо онҳо дар муқоиса ҳастем.
Татбиқи нақшаи исломгароён ин як таҳаввули иҷтимоии амиқ ва густурдаро дар назар дорад (баъзеҳо инқилоб номидани онро авлотар медонанд). Айни замон, дар ягон гӯшаи дунё ҳукумате вуҷуд надорад, ки дар он тамоми ҷанбаҳои ҳаёти ҷомеа бидуни истисно танҳо бо меъёрҳои исломӣ (шариат) танзим карда шаванд. Ҳатто Арабистони Саудӣ, аз ҷумлаи чунин кишварҳо нест. Кофист гуфтани он, ки меъёрҳои исломӣ (динӣ) мавҷудияти қудрати подшоҳиро дар назар надоранд.
Ҳамин тариқ, дар зери мафҳуми исломгароӣ ҷунбишҳои муҳталифи муназзам, ки ҳоло дар манотиқи гуногуни ҷаҳон бо ҷанбаҳои идеологӣ ва ташкилотӣ ба таври стихиявӣ ва мунтазам дар дохили кишварҳо ва сатҳи байналмилалӣ бо роҳҳои сулҳомез ва хушунатомез ба фаъолияти бесуботкунанда муттаҳидшуда фаҳмида мешавад. Дар байни исломгароӣ ва ислом робитаи печида ва шадид мавҷуд аст. Ҳар исломгаро мусалмон аст, аммо на ҳар мусалмон исломгарост.
Исломгароӣ ҳамчун гипер-аксуламал
Ислом дар инкишофи таърихии худ, ба шароити тағирёбандаи ҳаёти иҷтимоӣ, аз ҷумла равияҳои ҳукмфармои идеологӣ комилан мувофиқ аст, ки инро тамоми мавҷудияти таърихи ин дин, аз ҷумла асри 20 гувоҳӣ медиҳад. Аз тарафи дигар, исломгароиро метавон ҳамчун аксуламали аз ҳад зиёди дифоъӣ ба мутобиқшавии номаҳдуд донист, ки ба таври автоматикӣ (худнобудкунӣ) -и исломро таҳдид мекунад.
Исломгароӣ бо ақидаҳои дигар, низомҳои сиёсӣ ва лоиҳаҳои иҷтимоию сиёсӣ чун дунявӣ ва ғайридинӣ дар мухолиф аст. Ҳамин тариқ, манбаи аввалин ва муҳимтарини фаъолияти бесуботкунандаи ҷаҳонии марбут ба ислом фарогири ихтилофи оштинопазир дар баробари исломгароӣ-дунявият аст. Барои дақиқ шарҳ додани ин масъала, метавон гуфт, ки мусалмон-демократҳо, мусалмон-либералҳо метавонанд вуҷуд дошта бошанд, аммо наметавонад як исломгаро-демократ (ё як ислом-либералҳо ва ё як исломгаро-миллатгароён) бошад.
Аз ин ҷост, ки исломгароӣ дар навбати аввал (ҳатто аз лиҳози таърихӣ дар мадди аввал, зеро он дар кишварҳое пайдо шудааст, ки ислом паҳн шудааст) ба низомҳои сиёсии кишварҳои исломӣ мухолиф аст. Ба ҳамин далели хеле содда, ки ин давлатҳо (системаҳои қудрат) дар ин кишварҳо комилан ё аксаран дунявӣ ва ғайридинӣ мебошанд. Ва мухолифати вазъият дар он аст, ки ҳамзамон исломгароӣ бо ислом - исломи навгаро, яъне ба воқеияти тағирёбандаи иҷтимоӣ-сиёсӣ мутобиқшуда дар мухолиф аст. То ҷое баъзе олимон майл ба мавриди мавҷудияти исломи суннатиро доранд.
Рӯҳияи исломии зидди навгароӣ ҳамчун манбаъ ва интиқолдиҳандаи исломгароӣ
Субъект ва ё интиқолдиҳандаи исломгароӣ киҳоянд? Инҳо гурӯҳҳои иҷтимое мебошанд, ки барои дар як давлати муайян нигоҳ доштан ё таъсис додани як қудрати исломӣ (динӣ) ё фароҳам овардани шароити мувофиқ барои паҳн шудани ин шакли қудрат дар хориҷа манфиатдоранд. Ягона гурӯҳи одамоне, ки ба ин комилан ва бечунучаро манфиатдоранд - рӯҳониёни зидди исломии навгаро мебошанд.
Раванди таърихии ҳафт даҳсолаи аввали асри ХХ ирфисозии кишварҳои паҳншудаи ислом ва хориҷ кардани рӯҳониён аз ҳаёти ҷамъиятӣ дар ҷараёни навсозӣ мебошад. Аз ҷумла дар Туркия, Эрон, Русия - Иттиҳоди Шӯравӣ, Чин, Ливия, Ироқ, Сурия, Ямани Ҷанубӣ ... Модернизатсия - дунявикунӣ дар шаклҳои гуногун сурат гирифта, идома дорад, аммо дар ҳама ҳолатҳо боиси коҳиши шадиди нақш ва аҳамияти рӯҳониён, табдил додани он ба як синфи нобудшаванда - ба истиснои ба истилоҳ модернистҳо, ки ба шароити таърихӣ ба ислом мутобиқ шуданд, мегардад. (Масалан, "сотсиализми исломӣ" -ро ба ёд меорам – онро на Ҷамал Абдул Носир дар солҳои 60-ум, балки яке аз пешвоёни Ихвон-ул-муслимин Муҳаммад Ғазолии мисрӣ дар миёнаҳои солҳои 1940 эҷод карда буд.)
Модернизатсия дар ҳама шакл бо дунявият алоқаманд буд, ки набудани наздиктарин чашмандози таърихии рӯҳониёнро ҳамчун як табақаи махсуси иҷтимоӣ, аз лиҳози идеологӣ ва аз бисёр ҷиҳат сиёсӣ ва иҷтимоӣ дар ҷомеаи суннатӣ ва пешазнавсозиро дар назар дошт. Бештарин чизе, ки рӯҳониён ба он умед баста метавонистанд, амалкардҳои расмӣ дар ҷомеаи аз ҷиҳати сиёсӣ мутобиқи принсипҳои дунявият буд. Рӯҳониёни зидди модернизатсия ҳамчун интиқолдиҳандаи исломият ҳамеша дар давраи ислоҳоти модернизатсия дар кишварҳои рӯ ба тараққии ислом вуҷуд доштанд, аммо онҳо ё дар ҳошия мондаанд ё ба таври оддӣ нест карда мешудаанд. Дар баробари ин, исломгароии назариявӣ (онро метавон исломгароии утопикӣ номид) ҳамеша аксуламал ба модернизатсия-дунявӣ буд. Мо набояд исломгароёни утопикӣ - Ҷамолуддини Афғонӣ, Муҳаммад Абду, Ҳасан Ал-Банно, Сайид Қутбро фаромӯш кунем.
Зиддимодернизатсия дар заминаҳои муайяни таърихӣ ҳамеша зиддиғарбист. Ғарб душмани асосии исломгароён аст, аз ин рӯ дунявияти сиёсӣ - дар шакли либерализм ё демократия, коммунизм ё миллатгароӣ аз Ғарб аст.
Имконияти таърихии ба рӯҳияи зидди модернистии исломӣ додашуда
Аммо дар солҳои 70-ум, ба рӯҳониёни зиддимодернизм имкони таърихӣ - истифодаи вазъияте, ки ба ислом ҳеҷ иртибот ва майл ё фаъолияти рӯҳонӣ ба зиндагӣ надошт, балки тариқи кашф ва даромаднокии хеле баланди карбогидридҳои захираҳои табиӣ (нафту газ) ба даст омад.
Мавҷи исломгароӣ маҳз аз ибтидои солҳои 70 дар ҳоли баландравӣ аст, ки бо афзоиши ҳазорҳо дарсадии сарвати миллии нафт рост меояд. Дар ҷомеа пули зиёдатии бисёр пайдо шуд ва тақсимоти маҳсулоти ҷамъиятӣ боиси афзоиши синфи рӯҳониёни он гардид. Иддаоҳо мавҷуд аст, ки аз солҳои 1970-ум дар кишварҳои исломии тавлидкунандаи нафт сармояҳои изофии 10 триллион доллар захира шуд ва ин асосан ба Арабистони Саудӣ ва Эрон рабт дорад. Маҳз дар ин давра ду низоми исломии шабеҳи теократӣ - муфтӣ дар Арабистони Саудӣ ва муллоён дар Эрон пайдо шуданд. Аз ин рӯ, маҳз Арабистони Саудӣ ва Эрон марказҳои исломгароӣ шуданд.
Табақаҳои рӯҳонии Арабистони Саудӣ ва Эрон ҳуқуқи ба даст овардани ҳиссаи сармояи изофиро бо роҳҳои гуногун ба даст оварданд. Дар Арабистони Саудӣ, рӯҳониёни ваҳҳобӣ ҳангоми бо манфиатҳои зиёд ба системаи сиёсӣ, ки натиҷа байни муассисони ҳукумати кунунии Саудӣ - сулолаи Саудӣ (Ас-Сауд) ва писарони раҳбари ваҳҳобиён Ибни ал-Ваҳҳоб (шайх) буд, ҳамроҳ шуданд. Ҳамзамон, муносибатҳои байни сулолаи муосири Саудӣ ва рӯҳониёни ваҳҳобӣ, алахусус пас аз шурӯъи ислоҳоти шоҳ Файсал, ки далели он саркӯби инқилоби ваҳҳобӣ дар моҳҳои ноябр-декабри соли 1979 буд, ба итмом нарасиданд.
Дар Эрон рӯҳониён дар натиҷаи муқовимати тӯлонӣ ба низоми модернизатсияи сулолаи Паҳлавӣ, ки бо "Инқилоби Исломӣ" -и солҳои 1978-1979 ба охир расид, ба қудрат расиданд.
Бояд зикр намуд, ки рӯҳониёни Арабистони Саудӣ ва Эрон (ҳатто дар давраи салтанати Шоҳ) ба ҳеҷ ваҷҳ камбағал набуданд. Ваҳҳобиён аз ибтидо ба туфайли ҷойгоҳе, ки онҳо дар системаи сиёсии Саудӣ ишғол карданд, дар тақсимоти иҷораи фавқулоддаи нафт ширкат варзиданд. Дар Эрон тақсимоти маҳсулоти ҷамъиятӣ мушкилтар буд, аммо қабл аз он ба истилоҳ "Инқилоби Исломӣ" фоидаи солонаи Оятулло Ҳумайнӣ 25 миллион доллар буд. Фоидаи дигар оятуллоҳҳо ба ин миқдор мутаносиб буд. Дар Арабистони Саудӣ ва Эрон, рӯҳониён дар аксари ҳолатҳо зидди исломгароӣ ҳастанд. Рӯҳониён ҳам дар ину онҷо бо истифода аз дарки исломгароӣ ва паҳн кардани паёмҳои исломӣ аз ин фурсати таърихӣ истифода карданд ва он дар ин ҷойҳо кӯшиш дорад, ки модернизатсия-секуляризатсияро ҳамчун дурнамои ҷаҳонии таърихӣ аз байн барад. Рӯҳониёни зидди модернизатсия кӯшиш мекунанд, ки дар қисматҳои гуногуни ҷаҳон барои татбиқи исломгароӣ ҳамчун идеологияи лоиҳаи мушаххаси таърихи алтернативаҳои навсозӣ-секуляризатсия созанд.
Ҳамзамон ҳодисаи муҳим рух медиҳад. Капитали изофии ба дастовардаи рӯҳониёни зиддимодернизм имкон медиҳад, ки исломгароӣ ба таври хилофи мантиқи раванди таърихӣ - бунёди воҳае амалӣ карда шавад, ки дар онҷо риояи қатъии меъёрҳо шукуфоии Исломро таъмин мекунад. "Муъҷизаи Саудӣ" хеле гаронарзиш (аз ҷиҳати молиявӣ зиёновар), бо долларҳои пешрафтаи нафт ва дахолати мутахассисони хориҷӣ (аксаран ғарбӣ, ғайриисломӣ) дар Ғарб бо технологияҳои пешрафта таҳия (ва иҷозатнома) шудаанд. Ҳамин чиз ба "мӯъҷизаи эронӣ" низ дахл дорад. Илова бар ин, бояд қайд кард, ки режимҳои исломгаро дар ҳоли ҳозир аз ҷиҳати иқтисодӣ (аниқтараш, аз ҷиҳати молиявӣ) дар ҳоли нобудшавӣ қарор доранд.
Онҳо намояндагони ду нерӯи муборизаанд, ки яке ба сифати таҳкими сиёсати дохилӣ ва хориҷии хатти исломгароён ва дигаре ба сифати озодӣ додани он ва эҳтимолан ҳатто иваз кардани хатти навгароӣ баромад мекунад. Аммо, дар ҳоли ҳозир, сармояи изофӣ, ки рӯҳониёни зидди модернизатсия истифода мебаранд, ҳанӯз ҳам ба таҷдиди худ ва тавсеаи ҳудудии лоиҳаи исломӣ (ё танҳо исломгароӣ) ҳамчун алтернатива ба модернизатсия-дунявигардонӣ равона мешавад.
Махсусиятҳои рӯҳониёни исломӣ
Барои дарки баъзе ҷанбаҳои паҳншавии исломгароӣ, лозим аст, ки хусусиятҳои рӯҳониёни исломро, ки аз қадимиятии (аскаралность) он иборатанд, дида бароем (яъне, дар сурати набудани қудсият). Рӯҳониёни масеҳӣ (православӣ ва католикӣ) рӯҳониён номида мешаванд, зеро онҳо Рӯҳулқудсро дар доираи як муассисаи махсус - Калисо интиқол медиҳанд. Аммо Ислом муассисаи рӯҳониён ё коҳинонро надорад. Дар он калисо нест [3].
Имом, яъне пешво ё раҳбари мусалмонон ҳамчун як ҷомеаи муайяни (калон ё хурд) мӯъминон метавонад ҳар шахсе бошад, ки мусалмонон аз миёни худ интихоб мекунанд. Албатта, ин шахс бояд талаботи махсусро қонеъ созад, аммо ин ҳатто барои худи мусалмонон масъалаи баҳсталаб аст, аз ин рӯ мо онро сарфи назар мекунем. То андозае метавон гуфт, ки имоми мусалмонон, дар ҳама шароит, дар ҷомеаи мушаххаси мусулмон нисбат ба дигарон донишмандтар бошад ва ин донишҳоро ба ҷомеа диҳад.
Аз ин лиҳоз, онҳо ба пешвои рӯҳонӣ шудан комилан ҳақ доранд ва аз ҷумлаи ин пешвоён – маорифпарварон (олимон) -и шумораи муайяни мусалмонон - шахсиятҳои гуногуни сиёсӣ: Залимхон Яндарбиев, Нодир Хачилаев, Ҳайдар Ҷамол, Молади Одогов, Руслан Глыев, Паёмҳои "Амир", Хаттоб Шамил Басиф ва инчунин Абдуллоҳ Аззам, Усома бин Лодин, Умар Абдулраҳмонро дар бар мегиранд - агар мо шахсони дар сохтори ҳукумати динӣ (ва ба ин маъно воқеан дунявӣ) дар кишварҳои гуногуни ҷаҳон рабт дошта ё аз онҳо хориҷ карда шударо дар назар дошта бошем. Ва дар ин ҷо як хусусияти дигари рӯҳониёни ислом - ошкорбаёнии бунёдии он ва ё дар тавсифи дигар, имкони ҳамкории худкорӣ дар рӯҳониёни ислом пайдо мешавад. Ин манбаи афзоиши миқдори амалан номаҳдуд барои рӯҳониён аст. Таърихи пайдоиши як навъ ҷунбиши идеалистии исломгаро “Толибон”, ки дар як ҷанбаи он натиҷаи аз ҳад зиёд шудани рӯҳониён аст, нишон медиҳад, ки ин метавонад ба он оварда расонад.
Шаклҳои густариши Ислом
Ҳаводиси се даҳсолаи охир нишон медиҳанд, ки исломгароӣ аз ду маркази асосӣ (Арабистони Саудӣ ва Эрон) дар чор шакли асосии ташкилотӣ паҳн шудааст. Аввалан, дар шакли муаррифии иттиҳодияҳои рӯҳониёни исломии унсурҳои исломӣ дар ҳар як кишвари паҳншавандани ислом ва / ё иваз кардани рӯҳониёни исломӣ (пурра ё қисман), ки риоякунандаи навсозии низомҳои дунявианд ба руҳониёни исломӣ (Бо тариқи фиристодани мубаллиғон, таъин кардани имомҳо ба масҷидҳое, ки бо маблаѓҳои ваҳҳобиён ё эронӣ сохта шудаанд, таълим дар Арабистони Саудӣ ва Эрон ё марказҳои таълимии таҳти назорати ислом дар кишварҳои дигар ва ғ.). Дуввум, дар шакли ташкили як пойгоҳи оммавии исломӣ дар кишварҳое, ки ислом паҳн мешавад (таблиғот, мусалмоншавӣ дар самти муайян - ваҳҳобият ё шиа-имом - ҳам мусалмонони паҳлӯҳои дигари ислом ва ҳам ғайримусалмонон).
Саввум, дар шакли таъсиси созмонҳои динӣ ва сиёсӣ бо шахсиятҳои исломӣ, мухолифат бо ҳам системаҳои сиёсии навсозӣ-дунявикунонӣ ва ҳам тамоми рӯҳониёни маҳаллии ислом, каму беш ба режимҳои дунявӣ - "Ҷиҳод" ва "Гурӯҳи исломӣ" содиқанд дар Миср, "Гурӯҳи" Исломи мусаллаҳ "дар Алҷазоир ва ғ. - тибқи ҳисобҳои мо, ҳадди аққал дусад созмон дар кишварҳои гуногуни ҷаҳон дар ҳама қитъаҳо, ба ҷуз Антарктида. Созмонҳои абарқудрати ин гуна гурӯҳҳо -“Толибон” ва “Основа” (Ал-Қоида, ки шакли дигари он тарҷумааш – “Пойгаҳ”) бо раҳбарии Усома Бин Лодини машҳур ҳастанд.
Чаҳорум, дар шакли ташкили пулҳои исломгароён дар минтақаҳои назорати заифи ҳукумат аз болои ҳудудҳои миллӣ. Чунин минтақаҳо дар гӯшаҳои гуногуни ҷаҳон- минтақае, ки Ҳизби исломии тарафдори Эрон (Ҳизбуллоҳ) дар ҷануби Лубнон назорат мекунад; Минтақаҳои мухталифи Афғонистон; минтақаи Тавилдара дар Тоҷикистон; қисми ҷанубии Филиппин, ки вазъиятро шӯришиёни исломии Фронти озодии исломии Моро ва гурӯҳи Абу Сайёф назорат мекунанд; "Қисми шимолии ҷазираи Суматра (Индонезия), ки қудрати воқеӣ дар дасти ҷунбиши исломии “Ачеҳи Озод” аст ва инчунин дар ҷазираҳои Малуку Индонезия, ки вазъият воқеан аз ҷониби экспедитсияи исломгаро - "Артиши Ҷиҳод" назорат карда мешавад; Босния ва Герцеговина, Косово - дар ҷараёни тарки собиқ Югославияи федералӣ; Минтақаҳои гуногуни Алҷазоир, Судан, Нигерия ва Сомалӣ ва ҳатто, мувофиқи ВАО дар Африқои Ҷанубӣ пайдо шудаанд, нест шудаанд ё мавҷудияташонро идома медиҳанд. Тибқи баъзе гузоришҳо, соли 1999 гулӯгоҳи Панкийси (Панкисси) -и Гурҷистон аз ҷониби сокинони маҳаллӣ - кистони чечен "қаламрави худмухтори исломӣ" эълон карда шуд. Дар Русия чунин минтақаҳо дар Доғистон (минтақаи Кадар) ва Чеченистон таъсис дода шуданд, ки солҳои 1996-1999 қариб ба "Ҷумҳурии Исломӣ" табдил меёфтанд. Дар Қирғизистон ва Қазоқистон дар бораи ташкили чунин размгоҳҳо гузоришҳо мавҷуданд.
Ҷойҳои комилан ғайричашмдоште мавҷудан, ки дар онҳо майдонҳои ҳарбии исломӣ сохта мешаванд. Дар ибтидои солҳои 90-ум, дар Миср, дар канори пойтахт, дар ноҳияи Амбаба минтақае ошкор шуд, ки исломгароёни “Гурӯҳи исломӣ” онро "Давлати Исломӣ" номиданд ва ба гуфтаи онҳо, қоидаҳои шариат дар он пурра риоя мешуданд. Дар охири соли 1992, 14 ҳазор афсарони полис ва артиш якуним моҳ ин минтақаро "тоза" карда буданд. Аз ҳисоби миллионҳо минтақаи сукунат 5 ҳазор нафар боздошт шуданд. Хадамоти ҷосусии ИМА тасдиқ мекунад, ки чунин пойгоҳ дар Парагвай - дар минтақаи Сиудад дел Эсте, дар сарҳади байни Парагвай, Бразилия ва Аргентина, ки гурӯҳҳои исломгаро дар он ҷо мустақаранд, вуҷуд дорад.
Илова бар майдонҳои ҳарбии ҳудудӣ, майдонҳои ҳарбии виртуалии исломӣ - минтақаҳои иҷтимоӣ ва сиёсие, ки на аз ҷониби ҳукумат, балки аз ҷониби исломгароён назорат мешуданд ва амалан берун аз тобеияти миллӣ буданд, ташаккул ёфтанд. Ин гуна марказҳои таъсири исломӣ ҳам ба мусулмонони маҳаллӣ ва ҳам ба мусулмонони берун аз ҳудуди ин давлатҳо дар ИМА, Бритониё, Фаронса ва Олмон таъсис дода шуданд. Худи исломгароён, ки дар Ғарб маскан гирифтаанд, хеле зарифона ҳамаи ин минтақаҳоро бо як калима – “Халифорния” аз номи яке аз иёлотҳои ИМА бо таѓйири калимаи хилофат ном мебаранд.
Ба таври комилан ғайримуқаррарӣ, технологияҳои олии иттилоотӣ ба тавсеаи ин соҳаҳо ва ҳамоҳангсозии фаъолияти онҳо мусоидат мекунанд. Масалан, варақаҳои ташвиқкунандаи мусулмонони Ӯзбакистон ба шӯриш алайҳи ҳукумати қонунии кишвар ва имзои Ҳизби Озодии Исломӣ (Ҳизб-ут-Таҳрир ал-Исломӣ) дар минтақаи ваколатдори исломии Бритониё навишта шуда, тавассути Интернет ба Ӯзбекистон интиқол дода мешаванд.
Тадриҷан марказҳои ҳамоҳангсозии исломгароёне, ки дар сатҳи байналмилалӣ фаъолият мекунанд - Иттиҳоди Исломии Арабистони Саудӣ, ки ба фаъолияти оммаии саудӣ ва хешовандони он ба монанди созмонҳои хайриявии Кувайт, Қатар, Аморат, ки дар иртибот бо фаъолиятҳои бесубот дар кишварҳои мухталифи ҷаҳон маъруфанд, аз қабили созмони хайриявии “Ал-Ҳарамайн” равона шудаанд; Созмони Нерӯҳои Ал-Қудси Эрон (аз номи арабии Иерусалим Ал-Қудс), ки ҷузъи Сипоҳи Посдорони Инқилоби Исломӣ мебошад; Конфронси мардумии исломӣ пайдо шуданд.
Ташкилоти охирин аз он ҷиҳат фарқ мекунад, ки он асосан натиҷаи ҳамкории нерӯҳои асосии саудӣ (ваҳҳобият) буда, аз ибтидо ҷонибдори нерӯҳои эронӣ, теъдоде аз гурӯҳҳои миллатгарои арабӣ, аз ҷумла чап аст. Асоси идеологияи қаробат дар аксар ҷараёнҳои умдатан номувофиқи исломгароӣ (Саудӣ-Ваҳҳобӣ ва Шиит-Имомӣ) хатти машйе буд, ки роҳбарияти Эрон барои ҳамбастагӣ байни самтҳои гуногуни исломӣ мегузаронид. Мувофиқи маълумоти гурӯҳи тадқиқотии бритониёнии Ҷенс дар робита бо муносибатҳои созмонӣ, Усома бин Лодин (назариётшиноси ваҳҳобии исломгаро) бо яке аз "пешвоёни баландпояи" Сипоҳи Посдорони Инқилоби Исломӣ моҳи феврали соли 1998 созишномаи ҳамкорӣ имзо карда буд. Раҳбари Либия Муаммар Қаззофӣ низ ба фаъолияти исломгароёни байналмилалӣ бо роҳбарияти ҷаҳонии мардуми исломии худ пайваст. Бо вуҷуди ин, ягон маркази ҷаҳонии ҳамоҳангсозии исломгароҳо вуҷуд надорад.
Ваҳдати нисбии ҷунбиши ҷаҳонии исломгароёнро худи идиологияи исломгароӣ идора мекунад.
Масъалаи нақши ҳар як давлат (низомҳо) дар паҳншавии ислом ҳамеша ба миён меояд. Азбаски чунин фаъолият дар бисёр ҳолатҳо маънои дастгирии терроризми байналмилалӣ ва мутаносибан таҳримоти байналмилалӣ, аз ҷумла ҳабси дороиҳо дар хориҷа (масалан, дар ИМА) дорад, "қиммати масъалаҳо" хеле баланд аст. Истиноди намояндаҳои расмӣ ба он, аст ки сухан дар бораи "ташаббусҳои оммавӣ" ва ҳатто "мухолифин" (тавре, ки бин Лодин дар Арабистони Саудӣ) мераваду худи кишварҳо ба он рабте надоранд. Баъзан иқрор мешавад, ки ин ё он ташкилот дар фаъолияти террористӣ даст доштааст, аммо ин аз беинсофии кормандони алоҳидаи он вобаста аст. Масалан, чанде қабл аз ҷониби роҳбари ЛИМ чунин эродҳо садо доданд. Одатан, иштироки созмонҳо, ба монанди “Ал-Ҳарамайн”-и Арабистони Саудӣ дар фаъолияти бесуботкунанда (дар ҳолатҳои муайян дар Кения, ИМА, Русия, Озарбойҷон ва ғайра) қатъиян рад карда мешавад. Рӯйхати кишварҳое, ки терроризми байналмилалиро дастгирӣ мекунанд (ба он як қатор кишварҳои исломӣ шомиланд) кори Департаменти давлатии ИМА мебошад ва вокуниши норӯшани ҷомеаи ҷаҳонро ба бор меорад. Агар мо ин масъаларо на дар сатҳи таҳқиқоти ҳуқуқӣ, балки дар сатҳи таҳқиқоти таърихӣ дида бароем, кам касон метавонанд ба нақши Арабистони Саудӣ ва Эрон дар ташаккули ҷунбиши байналмилалии исломӣ шубҳа кунанд.
Ташаккули айнияти алтернативӣ ҳамчун усули татбиқи исломгароӣ
Дар маҳалҳои аҳолинишини мусулмонони ҷаҳон, исломгароӣ тавассути ташаккули айнияти алтернативӣ яъне ҷорӣ намудани айнияти шахсӣ дар байни мусалмонон на бо як кишвари муосиршудаи дунявӣ, балки бо уммати исломӣ (ҷомеаи байналмилалии мӯъминон) паҳн мешавад, ки дарвоқеъ онро маркази муайяни исломӣ иваз мекунад.
Самти якуми ташаккули айнияти алтернативӣ -исломигардонии ҷунбишҳои мухтор, ҷудоихоҳ, номуваффақ ва эътирозӣ мебошад. Мисоли равшан ин ҷо метавонад ҳаракати мухтор дар Чеченистонро овард. Ҳанӯз на ҳама фаромӯш карданд, ки ин ҳаракат дар марҳилаҳои аввал исломӣ набуд (на исломгаро). Воқеъиятро метавон аз раванди (берунии равонашудаи) исломигардонии Ҷунбиши Автономии Чеченистон ва табдили воҳидҳои алоҳидаи он ба воҳидҳои ҷунбиши ҷаҳонии исломӣ (ваҳҳобӣ) (гурӯҳбандии Хаттоб-Басайф) дидан мумкин аст. Дар айни замон, исломгароии байналмилалӣ ба қадри кофӣ ташвиқи Ҳаракати Худмухтори Тотористонро пайгирӣ намуда, ба он хусусияти исломгароӣ додааст. Воқеаҳои ахир дар Доғистон нишон медиҳанд, ки исломгароии ҷаҳонӣ дар таъсиси ҳувияти алтернативӣ дар минтақа аст. Дар ин ҷо айнияти исломро барои эътироз ба падидаҳои бӯҳрон дар соҳаҳои иқтисодӣ-иқтисодӣ ва байни миллатҳо интиқол додан муяссар нашуд.
Самти дуввуми ташвиқи айнияти алтернативӣ исломигардонии ба ном мусалмонони этникӣ мебошад, яъне одамоне, ки гузаштагонашон мусалмон буданд, аммо худи онҳо мусалмон нестанд. Масалан, инҳо як қисми назарраси тоторҳои дунявишуда, бошқирдҳо, намояндагони халқи Қафқоз дар Русия, насли дуюм ва сеюми муҳоҷирони табиӣ дар Аврупои Ғарбӣ, ИМА, Австралия мебошанд.
Самти сеюми ташаккули айнияти алтернативӣ пролетаризми исломӣ (на исломгаро) мебошад. Славянҳо дар Чеченистон ва ё қисматҳои дигари Русия ба ваҳҳобият гаравиданд ва дарҳол аъзои гурӯҳҳои мусаллаҳи ғайриқонунӣ ва террористон шуданд.
Дар ҳолати охирин, ҳадафи айнияти алтернативӣ, ки ҷунбиши исломиро аз ҳама ҷиҳат- хориҷ кардани гурӯҳҳои кофии мусалмонон аз низоми меъёрҳо ва муносибатҳое (ахлоқӣ, қонунӣ), ки дар ҷомеаҳои муайян мавҷуданд (Мисол, собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ ё Русия ё ба истилоҳ "Ғарбӣ") ва вуруди онҳо ба низоми дигар - исломгароён пайгирӣ мекунад, равшан мегардад.
Дар ин системаи ҳамоҳангсозии ахлоқӣ ва ҳуқуқӣ, чунин мешуморанд, ки ҷиҳод ҷоиз ва ҳатто ҳатмӣ аст бар зидди ҳамаи кофирон - новобаста аз ғайримусалмон ва ё мусалмононе, ки дар натиҷаи такфир муртад эълон шудаанд, кофир ҳисобида мешаванд ва онҳо медонанд, ки чаро онҳо исломгаро нестанд ва намехоҳанд, яъне розӣ ҳастанд, ки дар як давлати дунявӣ ва ғайридинӣ зиндагӣ кунанд ва агар мавҷудияти онро дастгирӣ накунанд, бешубҳа бар зидди он мубориза нахоҳанд бурд. Исломгароён бо такя ба муқаррароти шариат амалҳои террористӣ, аз ҷумла "кӯрон" (равонасозии тасодуфии одамон дар самти таваҷҷӯҳи худ) ва худкушӣ (марги тарҳрезишудаи террорист ҳангоми иҷрои амал) анҷом медиҳанд.
Адабиёт
[1] Барои мисол ба хотир овардани Сайид Қутба- идеологи фраксияи экстремистии “Ихвон-ул-муслимин” дар Миср, ки соли 1966 овехта шуда буд, кофист.[2] Имконияти дигари таърихӣ дар он аст, ки ин кишварҳои марказҳои ислом, Арабистони Саудӣ суннӣ ва дар ҷаҳон Эрон шиъа ҳастанд.[3] Дар Ислом як фирқаи муқаддаси суфия – “авлия” мавҷудаст, ки аз ҷониби Худо илҳоми илоҳӣ мегиранд. Фармоишҳои сӯфиён - тарикатҳоро ба калисо монанд шуморидан мумкин аст. Аммо ин як масъалаи махсусест, ки дар ин робита онро нодида гирифтан мумкин аст.
Игнатенко Александр Александрович, доктори илмҳои филологӣ
