Нақшаи экологӣ ба ҷаҳон пули калон ворид мешавад. Ҳоло сармоягузориҳои сабз на танҳо калимаҳо, балки бозори чандмиллиард долларӣ мебошанд. Дар ҳоле ки башарият мекӯшад дар бораи ҳама хатарҳои гармшавии глобалӣ андеша кунад, идеологҳо ва фаъолони муҳити зист ба пирӯзиҳои нав ноил шуда, омили асосии рушди иқтисодӣ - ҳамёни сармоягузоронро ҳадаф қарор медиҳанд. Сармоягузориҳо ба табиат фоидаовар ва баробар тақсим мешаванд.
Аввалин маротиба ин истилоҳ бори аввал дар солҳои 80 -ум истифода шудааст, вақте ки бонкҳои аврупоӣ ба мушкилоти экологӣ таваҷҷӯҳ зоҳир намуда, ба дастгирии лоиҳаҳои экологӣ шурӯъ карданд ва сипас онро "Маблағгузории сабз" номиданд.
Иқтисодҳои пешрафтаи ҷаҳон мубориза бо гармшавии глобалиро тақвият доданд. Дар доираи расидан ба ҳадафҳое, ки дар Созишномаи Иқлим дар Париж зикр шудаанд, ҳукуматҳои кишварҳои гуногун ва бузургтарин корпоратсияҳои ҷаҳон барои амалисозии лоиҳаҳои калони экологӣ миллиардҳо доллар қарз мегиранд. Асбоби асосии онҳо дар ин вомбаргҳои ба истилоҳ "сабз" мебошад. Аз ҷиҳати техникӣ, ин вомбаргҳо аз дигар коғазҳои қиматноки қарзӣ фарқ надоранд. Сармоягузорон онҳоро мисли дигар вомбаргҳо мехаранд ва эмитент барои амалисозии лоиҳаи худ пул мегирад. Ягона тафовут дар он аст, ки чунин маблағҳо ҳадафмандона истифода мешаванд ва онро танҳо барои лоиҳаҳое, ки эҳтимолан ба муҳити зист таъсири мусбат доранд, сарф кардан мумкин аст. Чунин ташаббусҳо, алалхусус, лоиҳаҳои манбаъҳои алтернативии энергия, нақлиёти "тоза", лоиҳаҳо оид ба бунёди биноҳои "оқилона" ва рушди системаҳои самараноки партовҳо мебошанд. Маблағҳо метавонанд на танҳо барои лоиҳаҳои нав, балки барои навсозӣ (модернизация) кардани ташаббусҳои мавҷудаи сабз истифода шаванд.
Вомбаргҳои "сабз" бори аввал дар бозори молиявӣ каме бештар аз 10 сол пайдо шуданд, аввалин чунин вомбаргҳо вомбаргҳои Бонки сармоягузории Аврупо буданд, ки соли 2007 бароварда шуда буданд. Онҳо барои маблағгузории лоиҳаҳо дар соҳаи манбаъҳои алтернативии энергия ва самаранокии энергия пешбинӣ шуда буданд. Аввалин вомбаргҳо, ки "сабз" ном доранд, пас аз як сол пайдо шуданд - онҳо аз ҷониби Бонки Ҷаҳонӣ бароварда шуданд. Аз он вақт инҷониб ин сегменти бозори молиявӣ мунтазам афзоиш ёфта, суръати миёнаи солонаи афзоиши он аз соли 2007 то 230 фоизро ташкил дод. Ҳаҷми умумии барориши вомбаргҳои сабз дар соли 2007 ба 0,8- миллиард доллар, дар соли 2008 0,5 -миллиард доллар, 1- миллиард дар соли 2009, 3,7 миллиард дар соли 2010, 2 -миллиард дар соли 2012 -ум буд. Бозори экобондҳо дар соли 2013 авҷи воқеиро аз сар гузаронид ҳаҷми умумии истеҳсолот дар як сол се маротиба афзуда, ба 11 миллиард доллар расид ва сипас бо суръати бузург афзоишро идома дод. [1]
Вомбаргҳо (вомбаргҳо) - коғазҳои қиматноки қарзӣ. Дарвоқеъ, ин қарзест, ки давлат ё ширкате, ки коғазҳои қиматнок баровардааст, аз сармоягузорон бар ивази ӯҳдадории баргардонидани қарз пас аз мӯҳлати муайян гирифта мешавад ва пеш аз он, фоизи қарзро мунтазам пардохт мекунад.
Соли 2014 барориши умумии вомбаргҳои сабз ба 36,6 миллиард доллар расид, дар соли 2015 ин рақам то 41,8 миллиард ва дар соли 2016 ба 87,2 миллиард расид. Дар соли 2017 ҳаҷми истеҳсолот аллакай 155,5 миллиард доллар буд.
Афзоиши сегмент танҳо дар соли 2018 суст шуд - дар охири сол ин рақам дар сатҳи 167,3 миллиард доллар буд, ки нисбат ба як соли пеш каме баландтар аст. Бо вуҷуди ин, интишори глобалии чунин вомбаргҳо боз ҳам суръат мегирад ва то охири соли 2019 бозор ба 200 миллиард доллар мерасад. То моҳи январи соли 2019, бозори ҷаҳонии вомбаргҳои сабз дар ҷаҳон то 528.9 миллиард доллар афзоиш ёфтааст. Ин тамоюли барориши вомбаргҳо талаботи ҷаҳонро ба воситаҳои молиявии сабз инъикос мекунад [2].
Дар соли 2020 бошад ҷалби вомбаргҳои сабз Иёлоти Муттаҳида дар ҷои аввал (51,1 миллиард доллар), Олмон дар ҷои дуввум (40,2 миллиард доллар) ва Фаронса дар ҷои севум (32,1 миллиард доллар), Чин дар ҷои чорум (17,2 миллиард доллар) ва Ҳолланд мебошанд ҷои панҷум (17, 0 миллиард доллар). Фаронса то ҳол дар солҳои 2017, 2018 ва 2019 дар сегонаи аввал аст.
Бо пайдоиши вомбаргҳои сабз дар бозори молиявӣ маълум шуд, ки зарурати сохтани стандарти ягонаи арзёбии тозагии экологии онҳо ва механизми мониторинги иҷрои он ба миён омадааст. Аввалин кӯшиши таҳияи чунин стандарт дар соли 2011 анҷом дода шуд - аммо, меъёрҳои он барои арзёбии ҳама намудҳои лоиҳаҳо мувофиқ набуданд, балки танҳо ба соҳаи тавлиди нерӯи бодӣ дахл доштанд. Дар соли 2015, стандарт васеъ карда шуда намунаи нав аллакай якчанд намуди лоиҳаҳоро фаро гирифтааст. Кор дар таҳияи стандарти ягона ҳоло ҳам идома дорад. Имрӯз принсипҳои ба истилоҳ вомбаргҳои сабз меъёр ҳисобида мешаванд. Шартҳои дар ин ҳуҷҷат муқарраршударо аксарияти эмитентҳои вомбаргҳои сабз дар ҷаҳон риоя мекунанд. Тибқи риояи онҳо, сармоягузор эътимоднокии эмитентро доварӣ мекунад [3].
Эмитент (англисӣ -issuer) - ташкилоте, ки барои рушд ва маблағгузории фаъолияти худ коғазҳои қиматнок мебарорад.
Яке аз ташкилотҳои машҳуртарин дар байни арзёбандагони мустақили лоиҳаҳои сабз институти Норвегия CICERO мебошад. Институт системаи таснифотии худро барои лоиҳаҳои экологӣ, ки "Shades of Green" ном дорад, таъсис додааст. Он имкон медиҳад, ки лоиҳаҳоро мувофиқи муҳити зист - сабзи торик, сабз, сабзи сабз ва қаҳваранг баҳо диҳанд. Лоиҳаҳое, ки ба категорияи якум дохил мешаванд, барои коҳиш додани партобҳои гази карбон ба атмосфера дар дарозмуддат тарҳрезӣ шудаанд (масалан, лоиҳаҳо барои дарёфти энергия аз шамол). Категорияи дуввум лоиҳаҳоеро дар бар мегирад, ки дар онҳо хоҳиши возеҳи ҳаракат дар ҷараёни асосии ҳалли устувор вуҷуд дорад, аммо ҳадаф ҳанӯз пурра амалӣ нашудааст.
Ба категорияи лоиҳаҳои сабзи сабз лоиҳаҳое дохил мешаванд, ки вазъи экологиро дар дарозмуддат бад намекунанд (масалан, инфрасохтори муассиртар барои истихроҷи нафт). Лоиҳаҳое, ки ба ҳамаи гуфтаҳои боло мухолифанд, қаҳваранг ҳисобида мешаванд. Вомбаргҳое, ки сертификатсия шудаанд ва "сабз" навишта шудаанд, дар бахшҳои алоҳидаи бозорҳои биржавӣ фурӯхта мешаванд - масалан, Биржаи Люксембург дорои платформаи махсуси савдо, (Luxembourg Green Exchange) мебошад. [4]
Бозори вомбаргҳои сабз дар Ғарб ва кишварҳои Осиё фаъолона рушд карда истодааст. Эмитентҳои вомбаргҳои "сабз" ҳам Иёлотҳо ва ҳам шаҳрҳои хурд (муниципалитет) мебошанд (вомбаргҳо аз ҷониби ҳукумати Фаронса, Массачусетс ва музофоти Онтарио) ва ташкилотҳои сатҳҳои гуногун (масалан, Бонки Ҷаҳонӣ ё фондҳои нафақа) бароварда мешаванд.
Дар соли 2018 ИМА, Чин ва Фаронса аз рӯи ҳаҷми вомбаргҳои сабз пешсаф буданд. Иёлоти Муттаҳида ба шарофати қисми зиёди сармояҳои ипотека ширкати “Фанни Мэй” ҷои аввалро гирифт. Ширкат аксарияти бозори амволи ғайриманқули Амрикоро назорат намуда лоиҳаҳои энергияи барқароршавандаро маблағгузорӣ мекунад. Дар соли 2018 ҳаҷми экобондҳои аз ҷониби ин ширкат баровардашуда 37,7 миллиард долларро ташкил дод. Ҳамзамон, яке аз бузургтарин сармоягузорони инфрасохтори ҷаҳон Фонди нафақаи омӯзгорони Онтарио мебошад, ки ин сохтор саҳмияҳои бузургтарин шабакаи обтаъминкунӣ дар Амрикои Ҷанубӣ ва бузургтарин корхонаи шустушӯии ҷаҳон дар Австралияро харидори намудааст. [5]
Вомбаргҳои сабз барои ҳама судманданд - барои эмитентҳо экобондҳо метавонанд воситаи гузариш ба иқтисодиёти аз ҷиҳати экологӣ устувор бошанд. Ба туфайли лоиҳаҳои экологӣ, эмитент имиҷи як созмони пешрафта ё давлатеро эҷод мекунад, ки ба рушди дарозмуддат ва устувор нигаронида шудааст. Илова бар ин, барориши вомбаргҳои эко бо ҳадафҳои Созишномаи иқлим дар Париж 2015 мувофиқат мекунад. Барои сармоягузорон, лоиҳаҳои эко низ сол аз сол ҷолибтар мешаванд. Тибқи як таҳқиқоти созмони Уернст-Юанг (Ernst & Young), ки дар охири соли 2018 нашр шудааст, сармоягузорон эҳтимолан ҳангоми қабули қарор ба сармоягузорӣ ба ҷанбаҳои экологӣ ва иҷтимоии ширкат таваҷҷӯҳ зоҳир мекунанд. Қариб нисфи пурсидашудагон омодаанд аз сармоягузорӣ ба лоиҳа даст кашанд, агар ин ба муҳити зист зарар расонад (дар соли 2017 ҳамагӣ 8% буд). Ниҳоят, худи сармоягузорон аксар вақт сармоягузориҳои сабзро як роҳи ҳал меҳисобанд. [6]
Бозори Аврупои Шарқӣ то ҳол танҳо бо пешсафон мерасад, гарчанде ки он фаъолона рушд мекунад. Дар соли 2016, Полша барориши вомбаргҳои сабзро соҳиб шуд. Дар соли 2018, Литва ба он пайравӣ кард-бо кумаки эко-вомбаргҳо давлат тавонист маблағҳоро барои таҳияи лоиҳаҳои манзилии каммасраф ҷалб кунад.
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ гузариш ба сармоягузории сабз дар ҳоли инкишоф буда якчанд ташкилотҳои ватаниву хориҷи дар самти самоягузории сабз, фаъолият намуда дар соҳаҳои таъсирпазир маблағгузори намуда истодаанд.
Яке аз ин барномаи маблағгузории Иқтисоди Сабз (GEFF) тавассути шабакаи беш аз 140 ташкилотҳои молиявии маҳаллӣ дар 26 кишвар, бо маблағи қариб 4 миллиард евро аз ҷониби Бонки Аврупоии Таҷдид ва Рушд маблағгузорӣ шуда, барои дастгирии соҳибкорон ва хонаводаҳое, ки ба технологияи сабз сармоягузорӣ карданӣ ҳастанд, мусоидат менамояд. [7]
Он дар таъсиси бозорҳои нав ва ба таври назаррас густариш додани бозорҳои мавҷуда оид ба коҳиш додани таъсири манфии омилҳои тағйирёбии иқлим ва маблағгузорӣ барои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим дар бахшҳои саноатӣ, тиҷоратӣ, манзилӣ, нақлиётӣ ва кишоварзӣ саҳм мегузорад.
Бешубҳа дар ояндаи наздик Тоҷикстон ба яке аз кишварҳои аз ҷиҳати сармоягузориии сабз дар Осиёи Маркази рушдёфта табдил меёбад.Зеро зиёда аз 90фоизи манбаъҳои алтернативии энергияи сабз, ҳоло истифода нашудааст, ва дар оянда ба яке аз ҷабкунандаи асосии сармоягузориҳои сабзи ҷаҳони табдил меёбад.
Адабиёт
Маъруф Ашуров,
ходими илмии Шуъбаи Аврупо ва Амрикои
ИОМДОА
