Муаллиф: Назарзода Носир
Дар Ҷумҳурии Туркия политсияи кишвар ба ду намуд – ғайринизомӣ ва ҳарбӣ (ҳарбиро жандармерия низ меноманд) тақсим мешавад. Умуман, ҳарду сохтор вазифа ва уҳдадориҳои якхеларо иҷро мекунанд, аммо бо вуҷуди ин, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Туркия, вазифаҳои онҳо аз ҳамдигар фарқ мекунанд ва аксар вақт гуногунанд (1).
Дар давоми будубоши худ дар кишвар, агар шумо ногаҳон ба вазъияти ғайриоддӣ дучор шавед ё бевосита қурбонии ҷиноят гардед, ҳатман бояд ба шуъбаи политсияи наздиктарин новобаста аз намуди он муроҷиат намоед. Дар идораи политсия ҳамеша корманде ҳаст, ки бо таҳаммул бо забони англисӣ ҳарф мезанад, аммо дар хотир дошта бошед, ки шумо ҳамеша ҳақ доред, ки тарҷумонро дархост намоед. Ҳангоми муроҷиат ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ талаб кардану гирифтани нусхаи ҳуҷҷатеро, ки далели аризаи шуморо нишон медиҳад, фаромӯш накунед.
Кормандони политсияи Туркия хеле сахтгир буда ва салоҳият доранд, ки пиёдагардони шубҳанокро дар кӯча боздошт намуда ва ӯро кофтукоб намоянд. Аз ин рӯ, ҳамеша боварӣ ҳосил кунед ва бо худ санад ё шиносномаи меҳмонхонаро дошта бошед. Тавсия дода мешавад, ки ҳангоми муомила бо кормандони ҳифзи ҳуқуқи Туркия босабру хушмуомила бошед. Ҳама гуна зуҳури эҳсосотии шумо аксар вақт ҳамчун аломати дурӯғгӯӣ ва пинҳон кардани гуноҳ баррасӣ карда мешавад. Агар шумо бо ягон сабаб боздошт шуда бошед, шумо комилан ҳақ доред, ки ба касе, ки шахсияти шуморо тасдиқ карда метавонад, хоҳ дӯсту, ақрабо, намояндаи консулхона ё меҳмонхона бошад, занг занед.
Политсияи гражданӣ бошад аз якчанд ҷузъу томҳо иборат аст, ки ҳар кадоми онҳо вазифаҳои худро доранд ва аҳолии маҳаллӣ ба намояндагони худ бо эҳтиром муносибат менамоянд. Туркия бо баланд бардоштани сатҳи маълумот ва маоши кормандони пулис, сатҳи салоҳиятнокии афсарони худро боло бурда аст. Онҳо дар аксар маврид дуруст ва хеле хушмуомила ҳастанд ва инчунин метавонанд кӯмаки касбӣ расонанд (ин ба талошҳои Туркия барои пайваст шудан ба узвияти комил дар Иттиҳоди Аврупо (ИА) вобаста аст (2)).
Кормандони политсияи Туркия бо шумораи зиёди гумоштагони пинҳонӣ дар миёни ахлотчинҳо, пойафзолдӯзон, фурӯшандагони чарчинфурӯш, ронандагони таксӣ ва ғайра тамос доранд. Донистани дигарон дар бораи ҳузури онҳо боиси пешгирӣ кардани шумораи зиёди ҷиноятҳо мегардад (3).
Агар шумо корманди политсияро дар либоси кабуд бинед, ғофил бошед, ки дар рӯ ба рӯятон нерӯҳои амниятии шаҳр қарор доранд. Сохтори мазкур дар баробари иҷрои вазифаҳои асосии таъмини тартибот, аксар вақт вазифаҳои пулиси роҳро низ иҷро менамоянд ва муҳим он аст, ки аз вазъи шаҳр хуб огаҳӣ доранд, бинобар ин намояндагони он дар интихоби роҳ барои шумо маълумоти пурарзиш дода метавонанд.
Худи кормандони БДА то андозае дар канор меистанд, ки кормандони онҳоро бо либоси махсус ва мошини хурди каммасрафи (одатан ду ҷойдошта), ки дар он ҳарфҳои TR(4) нишон дода шудаанд, комилан шинохта мешаванд (мошинҳои хизматии ин қисм рахи сиёҳ ва зард доранд). Вазифаи бевоситаи онҳо ба тартиб андохтани ҳаракати нақлиёт аст ва онҳо ҳуқуқ доранд, ки дилхоҳ нақлиёти автомобилиро, махсусан дар даромадгоҳҳои шаҳрҳо тасодуфан тафтиш намоянд.
Дар Истанбул, ба монанди дигар шаҳрҳои бузурги ин кишвар ҳам, дастаҳои махсуси зудамал фаъолият менамоянд, ки аз рӯйи сохторашон ба воҳидҳои таъиноти махсуси ОМОН-и ИДМ шабоҳат дошта, бо номи Yunus Polis - Юнус Полис («делфинҳо») амал доранд. Онҳоро бо мототсиклҳои сурху сиёҳ ва либоси ягонаашон ба осонӣ шинохтан мумкин аст ва кормандони ин воҳидҳо бо пурбардоштӣ ва ба таври аъло донистани забони англисӣ фарқ мекунанд(5).
Боз дигар ҷузъутоми политсияро, ки маъмулан дар минтақаҳои машҳури сайёҳон пайдо кардан мумкин аст, ин политсияи сайёҳӣ аст. Ба доираи вазифаю ваколатҳои он ҳама чизе дохил мешаванд, ки асосан бо ҷиноятҳои зидди шаҳрвандони хориҷие, ки дар рухсатӣ қарор доранд, алоқаманд мебошад. Чун қоида, чунин афсарони политсия яке аз забонҳои хориҷӣ: немисӣ, англисӣ ва ё ҳатто русиро хуб медонанд(6).
Дар шаҳрҳои калон бошад намояндагони дигари пулиси бозор аксар вақт дар тан бо либоси кабуд пайдо шуда гаштугузор менамоянд ва вазифаи асосии онҳо посбонӣ кардан, назорат бурдани кори бозору фурӯшгоҳҳост. Онҳо инчунин риояи қоидаҳои савдоро назорат менамоянд, бинобар ин дар ҳолатҳои қаллобӣ ҳангоми савдо бо онҳо тамос гирифтан мумкин аст. Суроға ва телефони онҳо дар ҳама маълумотномаҳои телефонҳо мавҷуд аст ва офисҳояшон дар тамоми ҳудуди шаҳр ҷойгиранд.
Ҳамин тариқ, миқдори ин армияи бузурги политсияи гражданиро армияи ҳақиқии турки — жандармерия(7) пурра менамояд. Жандармерия ба қувваҳои мусаллаҳи доимии мамлакат тааллуқ доранд. Жандармерия минтақаҳои сарҳадӣ ва деҳотро низ назорат мекунад (бояд дар назар дошт, ки баъзе ҷойҳои истироҳатӣ (8) дар наздикиҳои ҷазираҳои Юнон (9) ҷойгиранд ва ҳамзамон, муносибатҳои байни Туркия ва Юнон низ хеле тезутунд мебошанд). Барои ҳамин жандармҳо на ҳамеша бо либоси хизматӣ мебароянд ва аксаран онҳоро дар тан бо куртка ва шими савора низ дидан мумкин аст. Чунин либос ба бар кардан, либоси фаронсавиро ба хотир меорад (чунин либоспӯшӣ ба таври умум қабул шудааст ва ҳамчун таҳдид қабул карда намешавад).
Аксари жандармҳо хизматчиёни ҳарбӣ буда, ба сайёҳони истироҳаткунанда хеле хушмуомила мебошанд, ҳама вақт ба мушкилиҳои истироҳаткунандагон зуд ҷавоб дода дар ҳама самт ёрӣ мерасонанд. Аммо, афсарони жандармерия бошанд барои манфиати шахсии худ, ноустуворӣ ва фасодкорӣ дар хизматашон муддати тӯлонӣ ва ҷиддӣ мавриди интиқод қарор гирифтанд.
Дар ҳудуди Туркия боз як воҳиди пулиси ҳарбиро вохӯрдан мумкин аст. Онҳоро бо кулоҳи сафеду бо навиштаҷоти Aslz, aiguillette ва туфангчадони сафедашон шинохтан мумкин аст. Қонун ба онҳо ҳақ надодааст, ки ба ҳаёти шаҳрвандон дахолат кунанд ва танҳо дар ҳолатҳои зарурӣ ё ҷиноят аз ҷониби хизматчиёни ҳарбӣ содир шудан ба онҳо муроҷиат кардан мумкин аст.
Хеле ҷолиб аст, ки бо чунин низоми фаровони хадамоти ҳифзи ҳуқуқ дар тамоми манотиқи шарқии кишвар кормандони пулис хеле кам ба назар мерасанд. Дар ин манотиқ, асосан курдҳо сукунат доранд ва инчунин вилоятҳои собиқи арманӣ дар зери назорати қувваҳои артиш қарор доранд. Гузашта аз ин, артиш дар ин минтақаҳо хеле муносибати сахтгирона ва ҷиддӣ дорад. Дар аксари роҳҳои ин минтақаҳо пунктҳои назоратӣ (КПП-ҳо (10)), дар кӯҳсори назди шаҳрҳои калон бутун-бутун системаҳои постҳо ва пойгоҳҳои низомӣ мавҷуданд. Дар роҳу кӯчаҳо тафтиши ҳуҷҷатҳо ва борҳо мунтазам гузаронда мешавад.
Политсияи махфӣ ва жандармерия аксаран дар тан либоси гражданӣ дар бар карда фаъолона кор мекунанд. Дар ин ҷо ҳар касеро, ки ба назари онҳо шубҳанок менамояд, бе ягон дудилагӣ боздошт намуда ва бозпурсӣ мекунанд. Пурсишҳо комилан дурустанд, аммо вақти зиёдро талаб мекунанд ва хеле хасташавандаанд.
Шахсони шубҳанок одатан одамоне ҳисобида мешаванд, ки танҳо роҳ мераванд ё рафтори номуносиб доранд. Дар ин минтақаҳо вақти будан аз ҳолатҳои бетартибӣ ва изтироб дур будан лозим аст. Минтақаҳои курднишин, ки дар марз бо Эрон ва Сурия ҷойгиранд, “минтақаи хокистарӣ” номида мешаванд, ки боздид аз онҳо мамнӯъ нест, вале мақомоти маҳаллӣ аксар вақт ба таври намоишӣ аз ҳама гуна масъулият барои амнияти хориҷиён даст мекашанд.
Дар сарҳади Арманистон ва Эрон минтақаи сарҳадӣ дар паҳнои чандсад километр мавҷуд аст. Вуруд ба он ҷо танҳо бо мувофиқати махсуси намояндагони ваколатдори мақомоти ҳифзи ҳуқуқи маҳаллӣ иҷозат дода мешавад.
Нерӯҳои амниятии Туркия салоҳиятҳои хеле васеъ доранд, бахусус дар шарқи кишвар, ки дар он ҷо вазъ миёни пинҳонкорони курдӣ ва ҳокимият муташанниҷ аст. Барои ҳамин, аксар вақт пунктҳои жандармерия ва армия мавҷуданд, ки дар онҳо бағоҷ ва ҳуҷҷатҳо тафтиш карда мешаванд. Хориҷиён аз ин бояд худдорӣ карда ором рафтор намоянд ва ба эҳсосот дода нашаванд. Аз дигар ҷониб, дар ҳеҷ ҳолат дар ин ҳудудҳо дар бораи аксбардории ягон иншооти ҳарбӣ, инчунин сарбозон ҳангоми иҷрои вазифаҳои хизматӣ иҷозат дода намешавад.
Дар ин кишвар низ ҷиноятҳои маъмул дар кишварҳое, ки ба ҳамлу нақл ва нигаҳдории маводи нашъаовар, инчунин ҷустуҷӯ ва содироти осори бостонии ба онҳо баробаршуда аз рӯи дараҷаи вазнинӣ алоқаманданд, ба назар гирифта мешаванд. Ба таври қатъӣ тавсия дода мешавад, ки нисбат ба урфу одатҳои маҳаллӣ эродҳои танқидӣ нанамоянд, ба ҳеҷ ваҷҳ таҳқир ба хотираи Отатурк, эҳтиром ба пул ва парчами кишвар, риояи меъёрҳои ахлоқӣ ва урфу одатҳои исломӣ роҳ надиҳанд. Сарфи назар аз вазнинии ҷиноят ҳамчун омили вазнинкунандаи гуноҳи гумонбаршаванда нӯшидани нӯшокиҳои масткунандаи спиртӣ ба ҳисоб гирифта мешавад.
Умедворем, ки донистани мақомоти ҳифзи ҳуқуқи Туркия ба шумо дар ҳолатҳои ногувор кӯмаккунанда хоҳад буд. Ҳангоми будубош дар Туркия, сайёҳон таҳти салоҳияти қонунҳои маҳаллии кишвар қарор доранд ва риояи онҳо ҳатмист. Гуфтан мумкин нест, ки ин тартибот аз тартиботи кишварҳои мутамаддин фарқкунандаанд, аммо беҳтар аст, ки баъзе вижагиҳои қонунгузории Туркияро пешакӣ донистан ба фоидаи кор аст.
Аз давраҳои хеле пеш дар Туркия кашидани тамоку (сигоркашӣ) дар ҳама намуди нақлиёти ҷамъиятӣ (ҳатто таксиҳо) ва ҷойҳои ҷамъиятӣ - дар кӯчаҳо, тарабхонаҳо, варзишгоҳҳо ва ғайра манъ шудааст. Дар ҷойҳои манъшуда сигор кашидан ба маблағи 62 лираи нави туркӣ ҷарима карда мешавад.
Қонунҳои Туркия дар мавриди истифода, нигоҳдорӣ ва интиқоли маводи нашъаовар ва ҳама навъи маводи мухаддири ғайриқонунӣ хеле сахтгир аст. Халадор сохтани ин мамнӯъиятҳо ба вайронкунандагон ҷазои аз чор то бисту чаҳор солро пешбинӣ менамояд.
Аз Туркия содироти ашёи антиқа қатъиян манъ аст. Хавф барои сайёҳон дар ин ҷо метавонад дар фаҳмиши хеле васеи мафҳуми антиқа бошад. Илова бар он, ки маълум аст - шумо набояд ашёро аз маконҳои археологӣ гиред - аз харидани ашёи қадимӣ аз нуқтаҳои савдои беиҷозат эҳтиёт шавед. Ҳангоми харидани чунин ашё ба шумо бояд шаҳодатномаи дахлдор дода шавад, ки ҳангоми баромадан аз кишвар онро пешниҳод кардан лозим аст. Дар акси хол, агар шумо ашёи антиқа дошта бошед, ҷазо танҳо бо мусодираи оддӣ маҳдуд намешавад — барои ин гуна вайронкорӣ шахс ба муҳлати аз панҷ то даҳ сол аз озодӣ маҳрум карда мешавад.
Дар Туркия истифодаи детекторҳои металӣ манъ аст. Дӯстдорони қимор ҳангоми сафар ба Туркия бояд чунин вақтхуширо фаромӯш кунанд. Дар ин ҷо барои солҳои зиёд казиноҳо манъ карда шудаанд. Ҳатто барои боздид аз чунин ҷойҳо шумо ҷарима мешавед.
Таҳқир ба парчами Туркия, аксҳои асосгузори Ҷумҳурии Туркия Мустафо Камол Отатурк ё вайрон кардану беэҳтиромии пулҳои туркӣ ҷиноят шуморида мешавад.
Ҳатмӣ аст, ки шумо ҳангоми гаштугузоратон ягон шакли шаҳодатнома бо акси худ дошта бошед. Аз тарафи дигар, агар шумо хатар дошта бошед, ки шиносномаи шуморо медузданд ва онро дар сейф нигоҳ доштан афзал медонед, дар ин сурат шумо метавонед ҳадди ақал нусхаи шиносномаатонро, ки акси шуморо дорад, бо худ доштан ҳатмист.
Барои аксбардории одамон дар Туркия, шумо бояд иҷозати онҳоро гиред. Дар назди объектҳои ҳарбӣ ва давлатӣ гирифтани суратҳо қатъиян манъ аст. Бояд дар хотир дошта бошед, ки кӯҳи Арарат дар шарқии Туркия як минтақаи махсуси низомӣ аст. Агар шумо хоҳед, ки ба ин минтақа сафар кунед, ба шумо иҷозати махсуси ҳукумат лозим аст.
Ҳамҷинсгароӣ дар Туркия айб нест, аммо хеле нороҳат аст. Зуҳуроти оммавии он барои вайрон кардани тартиботи ҷамъиятӣ ҷазо пешбинӣ менамояд.
Дар Туркия ягон меъёри қонунии муқарраршуда дар бораи чӣ гуна бояд пӯшидани либос вуҷуд надорад, аммо вақте ки сухан дар бораи либос меравад, туркҳо хеле консервативанд. Умуман, ин бештар ба эҳтироми мардуми маҳаллӣ дахл дорад.
Бояд ба назар гирифт, ки дар шаҳрҳои калон ва марказҳои сайёҳӣ (11) туркҳо нисбат ба тарзи либоспӯшии шумо таҳаммулпазиранд. Агар шумо ба берун рафтанӣ бошед, ки кӯшиш кунед, ки либосатон то пойҳои шумо ва барои занон бошад то китфашон пӯшида бошанд. Аз нигоҳи қонуни ин кишвар риоя накардан ва намоишгарии шумо танҳо вайронкорист. Аммо чанде пеш дар Туркия ҳодисае рух дод, ки як шаҳрванди Туркия пас аз он ки шамоли сахт домани васеъи ӯро бардошта, пойҳояшро комилан намоён кард, барои намоишгарӣ маҳкум шуд. Ҳарчанд тасмими додгоҳ дар ин бора боиси эътирозҳо шуд, аммо пешгузаштаи онҳо ноумедкунанда аст.
Сарчашмаҳо:
Назарзода Носир Ҷобир
сарходими илмии шуъбаи
Шарқи Миёна ва Наздики ИОМДОА-и АМИТ
доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ
