Ҳиндустон аз ҷумлаи кишварҳоест, ки дар феҳристи қадимтарин тамаддунҳои башарӣ қарор дорад ва фарҳангу тамаддуни ҳиндӣ, ки аз маҷмӯаи асотир, бовару эътиқодот ва анвои гуногуни ҳунарӣ, минҷумла навосозию мусиқипарварӣ таркиб ёфтааст, то имрӯз мадди назари оламиён қарор дорад. Эҳсоси зебоипарастӣ ва ахлоқписандии ҳиндувон тайи таърихи тӯлонӣ онҳоро аз дигар қавмияту милал мутамоиз сохта, дар ақсои олам Ҳиндустонро ба унвони кишвари афсонавӣ муаррифӣ намудааст. Дар домони ин фарҳанги бостонӣ, ки кадимтарин китоби ҷаҳонӣ «Ведо»-ро зодааст, Маҳатма Ганди, Тагор, Нехру, Чандар, Яшпал ва соири донишмандону адибон тарбия ёфтаанд. Ин аст, ки маҳбубтарин чеҳраи сиёсӣ ва фарҳангии ҳиндӣ Индира Ганди ба шодобии ин дарёи тамаддуни бостонӣ таваҷҷуҳ намуда, гуфта буд: «Тамаддуни Ҳиндустон монанди баҳрест, ки ҳеҷ гоҳ хушк намешавад».

   Воқеан, ҷуғрофиёи Ҳинд ва шароити муҳитзистии он имконият фароҳам овардааст, ки мардум дар ҳавзаҳои чандфарҳангӣ зиндагӣ кунанд ва дар масоили ибодию динӣ аз ҳадди эътидол убур насозанд. Вуҷуд ва ҳузури фарҳангҳои гуногунмуҳтаво(манзур ойинҳо ва адёни мухталиф аст, ки дар ҷуғрофиёи Ҳинд арзи ҳастӣ карда ва мекунанд) боиси дар сатҳи зарурӣ иртиботи фарҳангӣ ва иҷтимоӣ барқарор кардани доираҳои динӣ, ойинӣ ва мазҳабии ин кишвари афсонавӣ гардидааст.

  Муштаракоти фарҳангӣ ва ҳунарии мардуми тоҷику ҳинд, ки дар як қитъа ҷойгиранд, таърихи тӯлонӣ дорад. Аҳли илму адаб ва созу тараби ҳиндиву тоҷикӣ аз қадимтарин замонҳо бо ҳам иртибот доштанд ва иртибототи фарҳангию ҳунарӣ давра ба давра ва марҳила ба марҳила қавӣ гардида, тавсеа ёфтааст. Интиқоли фарҳангу ойинҳо, варзишҳои фикрӣ (дар мисоли бозии шатранҷ) ва оҳангу мусиқиҳои ҳиндӣ ба ҳавзаҳои ҳунарии Хуросону Ирон ва баръакс, содироти арзишу мероси фарҳангии хуросонию иронӣ ба Ҳинд муштаракоти фарҳангӣ ва ҳунарии мардумони минтақаҳоро таъмин намуда, шароити муътадили табодули фикрӣ ва фарҳангию ҳунарии мутақобилро дар марзҳои кишварӣ фароҳам овардааст.

  Ба дили мардуми тоҷику форс наздик будани овозхонию нағмасаройӣ ва тарзи зиндагии ҳунарии ҳиндӣ то имрӯз дар муҳитҳои фарҳангӣ ва ҳунарии ватанӣ ба хубӣ мушоҳида мегардад. Наздикӣ, ҳамбастагӣ ва ҳамзистии таърихӣ миёни мардуми тоҷику ҳинд далели он шуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нахустин рӯзҳои касби Истиқлолияти давлатӣ бо кишвари Ҳиндустон иртибототи сиёсӣ, фарҳангӣ ва ҳунарӣ барқарор намуда, дар партави дӯстию рафоқати бостонӣ ҳамкориҳоро дар сатҳи баланди давлатӣ ба роҳ монда, равобити мутақобила то имрӯз миёни ин ду давлати миллӣ ҳамчунон идома дорад.

  Бо мақсади омӯзиши фарҳанги ҳиндӣ, тарғиби мероси арзишманди ду кишвари дӯст – Тоҷикистону Ҳиндустон, ҳамчунин дар доираи ҳамкориҳои илмию фарҳангӣ санаи 17 октябри соли ҷорӣ дар Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон семинар-машварат дар қолаби лексияи ҷашнӣ доир гардид. Боиси таъкид аст, ки бо ибтикори раёсати Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо, Ҷамъияти дӯстии Тоҷикистону Ҳиндустон ва маъмурияти Сафорати Ҳиндустон дар Тоҷикистон чанд моҳи ахир чунин навъи лексияҳои ҷашнӣ таҳти унвони «Ҳиндустону Тоҷикистон: 25 соли дӯстӣ» бо ҳузури доираи васеи пажӯҳишгарону алоқамандони фарҳангу ҳунар доир мегардад. Дар доираи семинар лексияҳои ҷашнӣ аз ҷониби донишмандони маъруфи ватанию хориҷӣ ироа мегарданд. Дар семинар Сафири Ҷумҳурии Ҳиндустон дар Тоҷикистон ҷаноби Шри Сомнатҳ Гҳош, масъулини бахши фарҳангии сафорат, аҳли илму фарҳанги ҷумҳурӣ ҳузур доштанд. Ин дафъа лексияи ҷашнии семинарро доктори илмҳои таърих, профессор Аскаралӣ Раҷабов таҳти унвони «Муштаркоти мусиқии тоҷику ҳинд» ироа кард. Номбурда ҳудуди чиҳил дақиқа атрофи муштаракоти ҳунарӣ ва фарҳангии ҳинду тоҷик суҳбат намуд. Лексияи А. Раҷабов ба се забон – забонҳои тоҷикӣ, русӣ ва англисӣ дар монитори тахтаи электронӣ гузошта шуд ва ҳозирин аз муҳтавои он бархӯрдор гардиданд.  

  Баъди ироаи гузориш иштирокдорони семинар, минҷумла доктори илмҳои филологӣ, профессор Ҳабибулло Раҷабов, ки вазифаи раисии Ҷамъияти дӯстии Тоҷикистону Ҳиндустонро бар уҳда дорад, доир ба таъсири фарҳанг ва мусиқии ҳиндӣ ба ҳавзаҳои фарҳангию ҳунарии форсӣ-тоҷикӣ  изҳори назар кард. Ногуфта намонад, ки устод Ҳабибулло Раҷабов чаҳор рӯз қабл аз семинарии ҷашнӣ (13 октябри соли ҷорӣ) дар маҳфили фалсафии «Ҷаҳони андеша»-и Академияи илмҳо дар мавзӯи «Инъикоси ҳодисаҳои фаҷиавии тақсимоти Ҳиндустону Покистон дар осори адибони Ҳинд» гузориши хуби илмӣ ироа дошт. Меҳвари гузориши устод Ҳ. Раҷабовро гуманизми собиқадори адабиёти ҳиндӣ ташкил дод ва гузоришгар бар он таъкид варзид, ки маҳз дар асоси инсонсолорӣ ва мардумпарварии осори адабии ҳиндӣ воқеиёти замон инъикос ёфтааст.

  Воқеан, мусиқии ҳиндӣ аз дер боз дар маҳдудаи фарҳангӣ ва ҳунарии тоҷикӣ маъруфият дорад ва кинофилмҳои истеҳсоли Ҳиндустон ҳанӯз дар замони Шӯравӣ ба унвони маҳбубтарин ва серхаридортарин филмҳо шинохта шуда, бинандагони ин навъи филмҳо хеле зиёд буд. Махсусан, ҳавасмандон ва мухлисони филмҳои ҳиндӣ дар Тоҷикистон бамаротиб зиёдтар аз дигар кишварҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба назар мерасид. Бемуболиға, хати меҳварии филмҳои содиротии ҳиндиро мусиқии зебои ҳирфаӣ ташкил медиҳад. Тарзи таҳия, тариқаи иҷро, интихоби оҳангу матни муносиб, шеваи сароидан ва билохира аз роҳи ҳаракату овозхонӣ расонидани муҳтавои матни суруд дар филмҳои истеҳсоли Ҳиндустон хеле ҷолиб буда, дар андак муҳлат бинанда ва шунавандаро ба худ ҷазб месозад. Илтифот ва самимияти мусиқии ҳиндӣ боиси ба қалбҳо ҷо гирифтани он гардидааст. Ба ин маънӣ шоир фармудааст:

                          Навои ҳиндӣ бо сози муҳаббат ҷур меояд,

                          Ба гӯши қалби мо, бешак, садои сур меояд.

  Дар даҳ-бист соли ахир мелодрамаҳои ҷолиби ҳиндӣ фазои ҳунарии минтақавиро тасхир кардаанд ва ба дили ҳазорон ихлосманди суруду мусиқии тоҷик роҳ ёфтаанд. Шабакаҳои телевизионии форсӣ ва дарӣ ба пахш ва бозпахши силсилафилмҳои ҳиндӣ (сериалҳо) пардохтаанд, ки аз лиҳози мазмун муҳтаво таваҷҷуҳбарангез буда, доираи зиёди бинандаро ба худ мекашанд. Филми ҳиндӣ бо суруд тавъам аст ва суруду мусиқӣ ҷавҳари фарҳанги ҳиндиро ташкил медиҳад. Ин аст, ки суҳбаткунандагон, аз ҷумла Сафири Ҳиндустон дар Тоҷикистон ҷаноби Сомнатҳ Гҳош перомуни тавонмандии мусиқии ҳиндӣ ва ҷанбаҳои ниёишӣ-ибодии он суҳбати ҷолиб кард. Дар маҷмӯъ, семинар дар фазои хуби ташкилӣ ва эҷодӣ гузашт. Аз фурсат истифода намуда, ба сифати иштирокчӣ ва  тамошобин чанд пешниҳоди худро ба масъулини семинар-лексияҳои ҷашнӣ ироа медорам:

  Якум, мо ба унвони иштирокчӣ аз гузоришгари асосӣ – лектор А. Раҷабов интизор доштем, ки дар ҷараёни суҳбат, дар баробари назария ба амалия такя мекард ва чанд намунаи мусиқии ҳиндӣ ва тоҷикиро, ки аз муштаракоти таърихӣ бархӯрдоранд, дар иҷрои навозандагон ва сарояндагони ҳинду тоҷик ба маърази тамошо мегузошт. Вақте ки дар бораи мусиқии ҳиндӣ ва муштаркоти он бо созу навои тоҷикӣ гузориш манзур мегардаду тариқи амалӣ тарзи иҷрои оҳангу мусиқиҳо пешниҳод намешавад, гузориш сохта, қолабӣ ва маснӯъ мебарояд. Аз ин лиҳоз, хуб мебуд, минбаъд гузоришҳои марбут ба мусиқию суруд ҷанбаи амалӣ касб мекарданд ва гузоришгари лексияҳои тамоюли ҳунаридошта ҳадди ақал ҳамроҳи худ мутрибонро меовард, то мушаххасоти назарии матлабро дар намунаҳои созӣ-овозӣ, амалан манзури бинандагон ва ҳозирин  бигардонад. Ин навъи гузориш зиёд таҷриба шудааст ва боиси афзоиши таваҷҷуҳи бештар мегардад.

  Дуюм, ташкил ва баргузор намудани чорабиниҳои фарҳангӣ-фароғатӣ дар доираи «ҳафтаи филмҳо ва мусиқии ҳиндӣ» аз манфиат холӣ нест. Ин навъи чорабинӣ, ки метавон онро дар бузургтарин кинотеатрҳои пойтахт бо ҳузури ҷомеаи маданӣ ва илмии ҷумҳурӣ доир намуд, ҷомеаи тоҷикро бо фарҳанг ва ҳунари ҳиндӣ наздиктар месозад ва раванди дӯстию ҳамкориҳои ду кишвар – Ҳиндустону Тоҷикистонро таҳкиму тақвият мебахшад. Ҷомеаи тоҷикӣ, бахусус насли ҷавон дар шароити феълии таҳоҷуми фарҳангҳои бегона ва бархӯрдҳои нобаробари тамаддунӣ беш аз пеш ба ин гуна барномаҳои ҳунарӣ ва фарҳангӣ ниёз дорад.

  Севум, ба лексияҳои ҷашнӣ ҷалб намудани донишмандон, мусиқишиносон, ҳунармандон ва синамогарони маъруфи ҳиндӣ боиси тавсеа ёфтани доираи иштирокчиён ва алоқамандони фарҳанги ҳиндӣ дар минтақа мегардад. Хондани лексияҳои ҷашнӣ аз ҷониби донишмандону фарҳангиёни саршиноси Ҳинд нуфузи семинарҳои ҷашниро боло мебарад. Аз тариқи лексияҳои ҷашнии донишмандони Ҳиндустон иштирокчиён ба муҳити фарҳангӣ, илмӣ, ҳунарӣ ва маънавии минтақа ошно мешаванд ва паҳлуҳои норӯшани фарҳанги ҳиндӣ барояшон ошкор мегардад.

   Чаҳорум, Сафорати Ҳиндустон дар Тоҷикистон метавонад аз рӯйи имконоти молиявӣ ба Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо теъдоди назарраси китобҳои гуногунмуҳтаворо ба забонҳои ҳиндӣ, форсӣ ва англисӣ ихтисос бидиҳад. Дар заминаи ин ибтикор ташкили «хонишҳои адабӣ ва фалсафӣ» имконпазир мегардад ва насли ҷавони тоҷик бо намунаҳои беҳтарини наср, назм, фарҳанг, ҳунар ва фалсафаи Ҳинд шинос мешавад. Мо медонем, ки бо ташаббуси Сафорати Ҳиндустон ба Китобхонаи миллӣ як зумра китобҳо эҳдо гардидаанд ва имрӯз замоне расидааст, ки ин навъ ташаббусоти Сафорати Ҳиндустон ба доираҳои пажӯҳишӣ, донишгоҳӣ ва таҳсилотӣ интиқол ёбад. Ин ибтикор равобити Сафорат ва бахшҳои фарҳангии ин ниҳодро бо ҳавзаҳои илмӣ-пажӯҳишӣ, фарҳангӣ ва таҳсилотии Ҷумҳурии Тоҷикистон мустаҳкам менамояд.

Нозим Нуров