Мусоҳиба бо Намояндаи махсуси Қ.Токаев.
Оё Қазоқистон равобити худро бо Афғонистон идома медиҳад? Чаро дипломатҳои қазоқ барои кор дар Кобул монданд? Оё бозгашти “Толибон” ба сари қудрат барои қазоқистониён нигаронкунанда аст?
Талгат Калиев, намояндаи махсуси президенти Қазоқистон дар Афғонистон ба ин ва дигар саволҳо ба Tengrinews.kz посух дод.
- Қосим-Жомарт Токаев дар Паёми охирини худ гуфт, ки “мо бояд ба зарбаҳои беруна ва сенарияи бадтарин омодагӣ гирем”. Қазоқистон бояд ба кадом таконҳо омода шавад?
- Президент дидгоҳи стратегии худро дар бораи вазъи Афғонистон нишон дод. Ман фикр мекунам, ки сухан дар бораи таъсири рӯйдодҳои Афғонистон ба вазъи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ меравад. Албатта, сенарияҳои гуногун, яъне њам оптимистӣ ва њам бадтарин пешбинї мешаванд.
Бадтарин чиз ҳамеша дар маркази пайгирӣ аст. Албатта, тағйири режим дар Афғонистон оқибатҳои муайянеро ба бор хоҳад овард. Ҳама давлатҳои минтақа ҳодисаҳои руйдодаро бодиққат назорат мекунанд. Онҳо интизори изҳороти барномавии мақомоти нави Афғонистон дар бораи чӣ гуна ташаккул додани сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ мебошанд. Ҳолати ба амал омада аз он шаҳодат медиҳад, ки ҳеҷ як амали шадид аз мақомоти нави Афғонистон ба амал намеояд, ки ин ба сиёсати дохилӣ, меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, башардӯстона, риояи ҳуқуқҳои занон, кӯдакон, ақаллиятҳои миллӣ ва умуман ҳуқуқи инсон дахл дорад. Ба ин маъно, Қазоқистон танҳо нест, ин ақидаи СММ аст.
- Оё вазъи Афғонистон барои қазоқистониҳо хатарнок аст?
- Мушкилотро бояд аз чанд тараф баррасӣ кард. Таҳдиди “Толибон” ва “ҳуҷуми наздики онҳо ба Осиёи Марказӣ”, тавре аз ҷониби баъзе коршиносон пешгуи шудааст, танҳо як муболиға мебошад. Манфиатҳои онҳо дар дохили кишвари худ маҳдуд аст. Масъалаи дигар мушкилоти муҳоҷирон аст. Тавре ки аз васоити ахбори омма мебинем, шумораи зиёди одамон бо сабабҳои гуногун кишварро тарк мекунанд. Ин аллакай як мушкилоти бузург аст. Ин масъала ҳам дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Аврупо ва кишварҳои ҳамсоя, ки шумораи зиёди гурезаҳо ба он самт равона мебошанд, ошкоро баррасӣ мешавад. Дар мавриди Қазоқистон, мо дар ин бора сӯҳбат кардем ва ман мехоҳам бори дигар такрор кунам: Қазоқистон гурезаҳои афғонро дар қаламрави худ нияти қабул кардан надорад, ба нақша нагирифтааст ва қабул намекунад.
- Танҳо дар рӯзҳои аввал дар Казнет дар бораи таъсиси урдугоҳ барои гурезаҳо аз Афғонистон маълумот паҳн карданд.
- Оиди ин масъала Вазорати ҳолатҳои фавқулодда аллакай изҳороти худро баён кардааст. Ин кори муқаррарии нақшавӣ мебошад. Дар сурати шиддат ёфтани вазъ дар минтақа, баъзе чораҳо андешида мешаванд, ки ин ҳатман ба гурезаҳои афғон рабте надорад. Ин метавонад як вуруди паноҳандагон аз кишварҳои ҳамсоя бошад. Мақомоти давлатӣ ҳамеша аз бадтарин сенарияҳои вазъият нигаронӣ мекунад.
-Ягон урдугоҳ дар Чимкент ва ё дар дигар шаҳрҳо ташкил нахоҳанд кард?
- Не, нахоҳанд кард. Аммо боз ҳам, ҳама чиз ба раванди вазъ вобаста аст.
- Оё Қазоқистон муносибатҳои дипломатии худро бо Афғонистон нигоҳ медорад?
- Мо ҳузури дипломатии худро дар Кобул нигоҳ медорем. Сафорати мо ба таври маъмулӣ кор мекунад. Сафир дар ҷои кораш аст. Вазъият беназир аст, дар асл табаддулоти давлатӣ сурат гирифт. Ҳоло амалҳои дигар бояд иҷро шаванд. Сухан дар бораи эътирофи мақомоти нави Афғонистон меравад. Тавре ки шумо медонед, қатъномаи 1267 -и СММ мавҷуд аст, ки тибқи он баъзе роҳбарияти Толибон таҳти таҳрим қарор доранд.
Ин қатъномаи СММ барои як қатор давлатҳо, аз ҷумла Қазоқистон, сабаби эътирофи ҳаракати Толибон ҳамчун созмони террористӣ ва мамнӯъ шудани он дар қаламрави кишвари мо гардид. Албатта, мо ба СММ пайравӣ хоҳем кард, оиди ин масъала дар Ню Йорк муҳокима идома дорад. Дар бораи робита бо “Толибон”, аксари кишварҳо бо онҳо тамос гирифтаанд.
Дар мавриди Қазоқистон, пас аз 15 август, вақте Толибон вориди Кобул шуданд, табиатан бо онҳо тамос гирифта шуд. Сухан дар бораи таъмини амнияти сафорати мо мерафт, чунин кафолатҳоро Толибон, ки вориди Кобул шуда буданд, доданд. Ин вазифаи аввалиндараҷа аст. Ҳар як амали душманона алайҳи намояндагии дипломатӣ амали душманона алайҳи тамоми давлат ҳисобида мешавад.
- Барои ҳамин онҳо дипломатҳои моро дар он ҷо монданд?
- Аз ҷумла. Тарки кишвар бо нигарониҳои муайян алоқаманд аст. Қазоқистон ҳеҷ гоҳ дар бораи Афғонистон сухани манфӣ нагуфтааст. Мо ҳамеша ба хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ ва оштии миллӣ даъват мекардем.
- Шумо "аз ҷумла" гуфтед ва боз кадом сабабҳо вуҷуд доранд?
- Тарк кардан ҳамеша кори осонтарин аст, баргаштан аллакай мушкил аст. Бояд вазъиятро назорат кард. Ва фаромӯш накунед, ки президент дастур додааст, ки қазоқҳои этникӣ ба ватан баргарданд. Ҳоло тамоми захираҳои сафорати Қазоқистон ба ин кор равона шудаанд. Тибқи иттилои сафорати Қазоқистон, тақрибан 13 оилаи муайян карда шудаанд, ки тақрибан 200 нафар мебошанд.
Ин раванд вақтро талаб мекунад, зеро барои пешниҳоди ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи шаҳрвандӣ зарур аст. Инро комиссия тафтиш мекунад. Сарвари давлат дастур дод, ки тамоми расмиёт босуръат анҷом дода шавад. Хоҳиши ихтиёрии ҳар як шахс тарк кардан ё дар кишвар мондан аст. Умедворем, ки дар ояндаи наздик онҳо метавонанд Афғонистонро тарк кунанд. Шумораи воқеии қазоқҳоро дар он ҷо ёфтан душвор аст. Дар он ҷо фаъолони диаспораи қазоқҳо ҳастанд, ки ба кормандони сафорат дар ҷустуҷӯи онҳо кумак мекунанд. Одамон дар саросари кишвар парокандаанд, ҳамаи ин бо мушкилот бо алоқа ва нақлиёт алоқаманд аст. Сафорат шабу рӯз кор мекунад, то на танҳо қазоқҳо, балки қазоқистониҳоро низ пайдо кунад. Умедворем, ки парвозҳои тиҷоратӣ дубора оғоз мешаванд. Агар лозим ва имконпазир бошад, мо ирсоли тайёраро баррасӣ хоҳем кард.
- Муносибати Толибон ба амалкарди Қазоқистон чӣ гуна аст? Оё ягон хатар вуҷуд дорад?
- Бино ба маълумоти мо, мақомоти нави Афғонистон ба ин кор халал намерасонанд.
- Кӯчонидани кормандони СММ ба Алмаато. Кадом кишварҳои дигар барои баровардани онҳо баррасӣ шуданд? Онҳо то кай дар ин ҷо хоҳанд буд? Оё Алмаато ҷои кори доимии онҳо боқӣ мемонад?
- Ҷойивазкунии дафтари намояндагии СММ дар Афғонистон як пирӯзии бузурги дипломатӣ барои кишвари мост. Дар ин кор мақоми президент Қосим-Жомарт Токаев, дипломати касбӣ, муовини дабири кулли СММ ва роҳбари Дафтари аврупоии СММ нақши муҳим бозид. Интиқоли дафтари корӣ ба Қазоқистон дар Алмаато тасодуфӣ набуд, ин интихоби СММ буд. Тавре ки шумо медонед, қаблан Қазоқистон бо ташаббуси таъсиси маркази минтақавии СММ дар Алмаато баромад карда буд. Чунин марказ дар Аврупо вуҷуд дорад ва ҳоло мо бовар дорем, ки барои таъсиси маркази СММ дар Осиёи Марказӣ замина вуҷуд дорад.
Пеш аз интиқоли дафтар музокирот дар қароргоҳи СММ ва ҳангоми сафари мансабдорони СММ ба Нур-Султон сурат гирифт. Пас аз он Президент тасмим гирифт, ки мо омодаем миссияи СММ -ро қабул кунем. Ду парвоз буд - 135 ва 108 нафар аз Кобул интиқол дода шуданд. Инҳо ҳама кормандони худи миссия ва дигар муассисаҳои СММ мебошанд. Давомнокии будубоши онҳо - ҳамааш аз вазъи Афғонистон вобаста аст. Гуфтан барвақт аст, ки онҳо то кай онҳо дар ин ҷо хоҳанд монд. Бо эътидол овардани вазъи Афғонистон дафтари СММ ба Кобул бармегардад. Шояд соли оянда. Дар ин бора сухан рондан барвақт аст.
- Вазъияти донишҷӯёни Афғонистон чӣ гуна аст, онҳо барои таҳсил баргаштанд?
- Қариб 200 донишҷӯ аз Афғонистон дар Қазоқистон таҳсил мекунанд, ки бархе аз онҳо бо грантҳои Иттиҳоди Аврупо, баъзеҳо аз ҳисоби грантҳои Вазорати маориф, боқимонда аз ҳисоби худ - дар 12 донишгоҳ таҳсил мекунанд. Донишгоҳҳои Қазоқистон дар байни донишҷӯёни афғон маъмуланд, вазъ онҳоро ба ҳайрат овард.
Президент дастур дод, ки ба донишҷӯёни афғон кумаки калон расонида шавад. Пеш аз ҳама сухан дар бораи тамдиди раводид меравад. Касе, ки донишгоҳҳои олии Қазоқистонро хатм кардааст ва мӯҳлати раводиди онҳо ба охир расидааст, раводиди онњо тамдид карда мешавад. Ба онҳо имкон медиҳем, ки бимонанд ва кор кунанд, агар онҳо бихоҳанд ва ѓайра.
Ин тасмим ба худи донишҷӯён вобастагӣ дорад. Аммо аксарият мехоҳанд дар он ҷо бимонанд ва таҳсилашонро идома диҳанд. Имсол як ҷалби нав буд, он тақрибан 100 нафар аст. Ба онҳо инчунин барои оғози таҳсил раводид дода мешавад. Савол дигар аст: оё мақомоти нав ба онҳо иҷозат медиҳанд, ки кишварро тарк кунанд? То ҷое ки мо медонем, ташаккули сохторҳои нави давлатӣ бо таъини вазирони нав, мудирони шӯъбаҳо ба амал меояд, мо интизори эълони расмӣ хоҳем буд.
- Оё тиҷорат бо Афғонистон идома хоҳад дошт?
- Одамон бояд ҳар рӯз нӯшанд ва бихӯранд. Бо дарназардошти он, ки нерӯҳои дигар ба сари қудрат омадаанд, маънои онро надорад, ки равобити тиҷоративу иқтисодӣ осеб бинанд. Дар бораи чӣ гуна нигоҳ доштан ва зиёд кардани ҳаҷми тиҷорат бо Афғонистон қарорҳои муайян қабул карда мешаванд, зеро ин кишвар истеъмолкунандаи асосии орди Қазоқистон аст.
- Оё шумо амалҳои президенти собиқи Афғонистонро арзёбӣ карда метавонед?
- Шахсияти президенти собиқи Афғонистон Ашраф Ғанӣ бояд дар заминаи вазъи умумии кишвар дар остонаи омадани Толибон баррасӣ карда шавад. Дар асл, ҳеҷ гуна муқовимат вуҷуд надошт. Ҳама чиз он қадар тез рух дод, ки ҳеҷ кас интизор набуд, ки ҳукумати Афғонистон бо сарварии Ғанӣ сарфи назар аз он ки барои омӯзиши нерӯҳо, амният ва артиш маблағҳои зиёд сарф шуда буданд, кишварро бидуни муқовимати ҷиддӣ таслим хоҳад кард.
- Бори дигар шарҳ медиҳам: оё ба қазоқистонҳо вазъи Афғонистон ташвишовар шуда метавонад?
- Саволи хуб. Қазоқистониҳо бояд ба сабабҳои дигаре, ки дар Паёми охирини президент муайян шудаанд, таваҷҷӯҳ кунанд. Ман мехоҳам ба шаҳрвандони Қазоқистон итминон диҳам, ки Вазорати корҳои хориҷӣ ва дигар мақомоти давлатӣ барои таъмини амнияти шаҳрвандони мо дар сатҳи зарурӣ ҳама корро мекунанд.
Мусоҳиб: Ботагоз Айтжанова
Сарчашма:
Ходими калони илмии шуъбаи
ОМ ИМОДОА АМИТ
Саримсаков И.
