Соли сипаришаванда дар самти таҳкими муносибатҳои ду минтақаи ниҳоят муҳими стратегӣ – Осиёи Марказӣ ва Халиҷи Форс заминаҳои устувор гузошта шуд. Ин мавзуъро коршиноси аморотӣ зимни мақолаи худ дар нашрияи Маркази таҳқиқоти “Оянда” дар шумораи 14 сентябри соли 2022 (https://futureuae.com) ба таври зайл ба қалам додааст:
др. Амал Абдуллоҳ ал-Ҳудобӣ
(Амороти Муттаҳидаи Араб)
Нахустин ҷаласаи муштараки вазирони корҳои хориҷии Муколамаи стратегии Шӯрои ҳамкории кишварҳои арабии Халиҷ ва панҷ кишвари Осиёи Марказӣ (Ӯзбекистон, Туркманистон, Қазоқистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон), ки 7 сентябри соли 2022 дар шаҳри Риёз баргузор гардид, дар равобити ду минтақаи муҳими ҷаҳон (Халиҷ ва Осиёи Марказӣ), ки дорои потенсиали азим барои рушди устувор мебошанд, таҳаввулоти хеле муҳимро ташкил дод.
Ин мақола кӯшише барои равшанӣ андохтан бар аҳамияти ин таҳаввулот, ибрози паёмадҳои он ва пешгӯии ояндаи муносибатҳои байни кишварҳои Халиҷ ва Осиёи Марказӣ дар партави натоиҷи ин муколама ва он чизе, ки дар нақшаи амалиёти муштарак барои муколамаи стратегӣ ва ҳамкории ду ҷониб дар давраи солҳои 2023-2027 мебошад.
Ҷаласаи нахустини муколамаи стратегии давлатҳои арабии Халиҷро ба таври зайл метавон хулоса кард:
Аҳамияти стратегӣ:
Муколамаи стратегии Шӯрои ҳамкории Халиҷ ва кишварҳои Осиёи Марказӣ аз аҳамияти минтақавии геостратегӣ ва иқтисодӣ бархурдор аст. Панҷ кишвари исломии Осиёи Марказӣ дар қалби он чизе, ки геополитики бритониёӣ Маккиндер “Ҷазираи ҷаҳонӣ” номидааст, ҷойгир буда, ба касе, ки онро назорат мекунад, имкон медихад ҷахонро назорат кунад, зеро он дар иҳотаи Русия, Чин, Эрон, Туркия, Афгонистон ва нимчазираи Хиндустон қарор гирифтааст. Тамаркуз дар ин минтақа умқи ҳаётан муҳими Русия дар шимол, умқи муҳими Чин дар ҷанубу шарқ, ба ҷуз аз нимҷазираи Ҳинд дар ҷануб, умқи муҳими Эрон дар ҷанубу ғарб ва тамоми ҳавзаи Хазарро фароҳам меорад.
Аз ин рӯ, дар даҳсолаҳои охир ин минтақа як майдони муҳими рақобат барои назорат ва нуфуз дар он байни қудратҳои мухталифи байналмилалӣ, бахусус Чин, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Русия, ки аз қарни нуздаҳум ин минтақаро таҳти назорат доранд, ташкил додааст. Масоҳати ин минтақа чор миллион километри мураббаъ буда, аз лиҳози масоҳат аз кишварҳои Аврупо калонтар аст.
Кишварҳои Осиёи Марказӣ аз ҷиҳати иқтисодӣ аз захираҳои бузурги табиӣ, бахусус дар соҳаи энергетика бархурдор мебошанд, зеро аксари кишварҳояшон дар баҳри Хазар ҷойгир буда, аз захираҳои нафту газ бой ва ҳаҷми гази табиӣ дар он ҳудуди 34 фоизи захираҳои ҷаҳониро ташкил медиҳад ва инчунин тақрибан 27% захираҳои ҷаҳонии нафтро дар ихтиёр дорад. Ҳамчунин дигар захираҳои табиӣ, аз қабили оби тоза, тилло, ангишт, уран, нуқра ва ғайра дар ин минтақа ба таври фаровон ҷойгир шудааст. Масалан, Қазоқистон тақрибан чоряки захираҳои ҷаҳонии уранро дар бар мегирад, дар ҳоле ки Туркманистон аз ҷиҳати захираи гази табиӣ дар ҷаҳон чаҳорумин ва Ӯзбекистон аз ҷиҳати тавлиди пахта дар ҷаҳон ҷои чаҳорум ва аз захираҳои тилло ва мис ҷои даҳумро ишғол мекунад.
Минтақа инчунин роҳҳои тиҷоратӣ байни қудратҳои бузурги байналмилалӣ дар Авруосиё, аз ҷумла хатҳои интиқоли нерӯи барқро назорат мекунад. Захираҳои бузурги энержии Осиёи Марказӣ барои Аврупо, ки барои коҳиши вобастагии худ аз гази Русия дар ҷустуҷӯи манобеъи алтернативии энержӣ дар ҳавзаи баҳри Хазар аст, аҳамият доранд.
Минтақаи Халиҷ ва аҳамияти он ба далелҳои зиёд ниёз надорад, хоҳ аз нигоҳи геополитикӣ, зеро ин минтақа дар қалби ҷаҳони қадим ҷойгир буда, Шарқро бо Ғарб мепайвандад ва муҳимтарин хатти баҳриро назорат мекунад, ба монанди гулӯгоҳи Ҳурмуз, гулӯгоҳи Боб ал-Мандаб, Баҳри Араб, Халиҷи Уммон ва Баҳри Сурх ва хоҳ аз нигоҳи иқтисодӣ аҳамияти ин минтақа бахусус аз лиҳози захираҳои бузургтарини нафт дар ҷаҳон ва бартарияти он дар бозорҳои ҷаҳонии энержӣ, зеро давлатҳои Халиҷ аз се ду ҳиссаи захираҳои кашфшудаи ҷаҳонро дар бар мегирад, зиёда аз чорьяки истехсоли чахонии нафтро ташкил мекунад. Илова ба ин, захирахои зиёди молиявии минтака ва иктидори бузурги иктисодӣ мавкеъ ва накши онро дар иктисодиёти чахон мустаҳкам намудаанд.
Аз ин рӯ, роҳандозии муколамаи стратегӣ миёни ду минтақа, яъне Халиҷ ва Осиёи Марказӣ бо ҳадафи густариши ҳамкориҳои муштарак миёни онҳо, бешубҳа, аҳамияти ин ду минтақаро афзоиш дода, нақши минтақавию ҷаҳонии онҳоро боло хоҳад бурд ва ба талошҳои муштараки кишварҳои минтақа барои ноил шудан ба сулҳ, шукуфоӣ ва рушди устувор хидмат хоҳад кард.
Нишонаҳои муҳим:
Фаъол кардани муколамаи стратегӣ байни Шӯрои ҳамкории давлатҳои арабии Халиҷ ва кишварҳои Осиёи Марказӣ як қатор нишондодҳои муҳимро дар бар мегирад, ки шояд барҷастатарини онҳо инҳоянд:
1- Кишварҳои арабии Халиҷ аҳамияти минтақаи Осиёи Марказиро дарк мекунанд ва кӯшиш мекунанд, ки аз имконоти бузурге, ки он барои хидмат ба манофеи Халиҷ дар сатҳи геополитикӣ ва иқтисодӣ пешниҳод мекунад, истифода баранд. Дар сатҳи геополитикӣ рақобати минтақавӣ ва байналмилалӣ барои нуфуз ва ҳузур дар ин минтақаи ҳаётан муҳим, ба хусус қудратҳои минтақаӣ, назири Эрон, Туркия ва Исроил, вуҷуд дорад, ки ҳар кадоме барои вуруд ба ин минтақа тарҳ ва стротежии худро доранд.
Аз ин рӯ, эҳёи равобити наздиктар миёни кишварҳои арабии Халиҷ ва кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ҳифз ва таҳкими манофеи стратегии Халиҷ дар минтақа ва дахолат накардан ба онҳо аз ҷониби қудратҳои рақобаткунанда мусоидат хоҳад кард. Ҳамчунин дар мубориза бо гурӯҳҳои ифротгаро ва террористӣ, аз қабили Ҳаракати исломии Ӯзбекистон ва Ҳизб-ут-Таҳрир, ки дар минтақаи Осиёи Марказӣ густариш пайдо кардаанд, метавонад ҳамкорӣ сурат гирад.
Аз лиҳози иқтисодӣ ин муколама имкони густариши ҳамкориҳои иқтисодии ду ҷонибро фароҳам меорад, ки ба талошҳо барои ноил шудан ба рушди устувор дар минтақаи Осиёи Марказӣ хидмат мекунад ва нуқтаи муҳими воридшавӣ ба захираҳои стратегии табиии минтақа буда, ҳамоҳангсозии сиёсати энергетикӣ суботи бозорҳои ҷаҳонии нафту газро тақвият хоҳад дод.
2- Ин муколамаи стратегӣ таваҷҷуҳи бузургеро инъикос мекунад, ки кишварҳои узви Шӯрои ҳамкории Халиҷ ба таъсиси чаҳорчӯби институтсионалие, ки ба рушди равобити онҳо бо қудратҳои мухталифи байналмилалӣ ва минтақавӣ хидмат мекунанд, дар замоне, ки блокҳои иқтисодӣ густариш меёбанд ва аҳамияти онҳо дар ҳоли афзоиш аст. зиёд мешавад. Аллакай беш аз 15 муколамаи стратегӣ бо ташаббуси Котиботи генералии Шӯрои Ҳамкории Халиҷ барои таҳкими муносибатҳои ҳамкорӣ ва шарикӣ бо қудратҳо ва гурӯҳҳои гуногуни байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз қабили муколамаи стратегӣ бо Ассотсиатсияи кишварҳои АСЕАН, Чин, Русия, Австралия вуҷуд дорад, Покистон, Япония, Штатхои Муттахидаи Америка ва гайра.
3-Аҳамияти ин муколамаи стратегӣ инчунин дар он аст, ки он мавзеъгирӣ ва ва диди ба ҳам наздик, ҳадаф ва иқдомоти муштарак ҷиҳати татбиқи он афзун хоҳанд кард.
Ояндаи муносибатҳо:
Шубҳае нест, ки мутолиаи гузарои натоиҷи ҷаласаи нахустини муколамаи стратегии Шӯрои ҳамкории давлатҳои арабии Халиҷ ва кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ташаббусу тавсияҳое, ки дар баёнияи хотимавӣ дарҷ гардидаанд, хоҳиши ду ҷонибро барои таҳкими ҳамкориҳои дуҷониба ба таври возеҳ нишон медиҳад. Муносибатҳои ҳамкории дуҷониба ба бисёрҷониба дар оянда дар соҳаҳои мухталиф тавассути таъсиси шарикии қавӣ байни кишварҳояшон, ки бар арзишҳо ва манфиатҳои муштарак ва робитаҳои амиқи таърихии байни халқҳо ва ҳамкориҳои мавҷуда асос ёфтааст, мавриди таъкид қарор гирифт. Тарафайн инчунин ба мутобик кардани мавкеъхои худ оид ба масъалахои гуногун таъкид карданд, ки ин хеле мухим аст. Зеро он ба кишварҳои Халиҷ имкон медиҳад, ки дар ҳамоишҳои байналмилалӣ аз Осиёи Марказӣ барои мавқеъгирии худ пуштибонии сиёсӣ дарёфт кунанд.
Масъалаҳое, ки дар мулоқот баррасӣ шуданд, гуногунанд, ки хоҳиши ҳарду ҷонибро барои васеъ кардани доираи ҳамкориҳо бо фарогирии соҳаҳои гуногун, ба тавре ки дурнамои ояндаи ин муносибатҳо афзоиш медиҳад, ифода мекунад. Дар байни ин масъалаҳо, ки ҳамкориҳои муштарак ҷиҳати густариши талошҳои эҳёи иқтисоди ҷаҳонӣ, рафъи мушкилоте, ки дар натиҷаи пандемияи Ковид-19 ба вуҷуд меоянд, барқарорсозии занҷирҳои таъминот, нақлиёт ва коммуникатсия, амнияти озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ, амнияти обӣ, рушди манбаъҳои энергияи сабз, технологияҳо, ҳалли мушкилоти экологӣ ва тағйирёбии иқлим, таълим, табодули таҷрибаи пешқадам дар ҳама соҳаҳо, таъсиси соҳибкорӣ ва дастгирии сармоягузорӣ, аз ҷумла тавассути механизмҳои мувофиқи тиҷорат ва сармоягузорӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.
Дар мавриди муҳимтарин натиҷаи ин нишасти нахустини муколамаи стратегӣ, он дар таъсиси механизмҳои расидан ба ҳадафҳои матлуби ин муколама ва таҳкими равобити муштараки ду ҷониб, ки дар қабули Конвенсияи мазкур таҷассум ёфта буд, муаррифӣ шуд. Нақшаи амалиёти муштарак оид ба муколамаи стратегӣ ва ҳамкории Шӯрои ҳамкории давлатҳои арабии Халиҷ ва кишварҳои Осиёи Марказӣ барои солҳои 2023-2027», аз ҷумла муколамаи сиёсӣ ва амниятӣ, ҳамкориҳои иқтисодӣ ва сармоягузорӣ, густариши робитаҳо байни мардум ва роҳандозии шарикии муассир байни соҳибкоронро дар бар мегирад.
Ин механизмҳо хоҳиши ҳарду ҷонибро (кишварҳои Халиҷ ва Осиёи Марказӣ) барои фаъолсозӣ ва рушди муносибатҳои байни онҳо тавассути иқдомоти мушаххаси институтсионалӣ, тартибу механизмҳо, ки некбиниро ба дурнамои мусбати ояндаи муносибатҳои байни кишварҳои ин ду минтақаи ҳаётан муҳим афзоиш медиҳанд, ба таври возеҳ тасдиқ мекунанд.
аз арабӣ тарҷумаи:
Шаҳлохон Муродалӣ
ходими хурди илмии шуъбаи
Шарқи Миёна ва Наздик
