Муаллиф: Нозим Нурзода
Вақте ки дар бораи Замин ба сифати макони мавҷудияти ҷисмҳои органикӣ ва ғайриорганикӣ, аз ҷумла инсон меандешем, таъкиди файласуфи шаҳири олмонӣ Мартин Ҳайдеггер пеши назар меояд. Ҳайдеггер, ки яке аз бунёдгузорони фалсафаи вуҷудӣ маҳсуб меёбад, дар робита бо сарнавишти инсон дар сайёраи Замин гуфта буд: «Агар аз баландтарин нуқтаи осмон ба ин замин, ки мо маскунаш ҳастем, назар афканем, мебинем, ки чӣ сон хурду ночиз аст ва дар як они воҳид метавонад аз бархӯрди тасодуфӣ ва беинзиботи ҷирмҳои бузурги кайҳонӣ нест шавад ва аз байн биравад». Воқеан, пайваста бо хатарҳои гуногуни табиӣ ва кайҳонӣ мувоҷеҳ будани сайёраи инсонӣ – Замин барои донишмандони риштаҳои гуногуни илм, махсусан табиатшиносону кайҳоншиносон маълум буд ва имрӯз ҳам дар пайи шинохти дақиқи ҳаводиси табиӣ, махсусиятҳои физио-химиявии Замин, имконоти зистӣ дар Ҷаҳон ва шароити фазои Кайҳон таҳқиқотҳои бунёдӣ сурат гирифта, дар ин замина корҳои илмию тахассусӣ идома доранд.
Вуҷуд доштани ташвишу изтироби инсонӣ дар бастагӣ бо мушкилоти глобалӣ, ки сайёраи Заминро аз ҳар ҷиҳат таҳдид мекунад, маънои онро дорад, ки инсони ҳушманд ҳамеша барои бартараф кардани мушкилот ва масоили ҳалталаби зистӣ-биологӣ, муҳитӣ-экологӣ, фикрӣ, равонӣ ва амсоли инҳо тавассути ба кор андохтан ва фаъол сохтани коргоҳи мағзӣ талош карда, бад-ин васила роҳро барои ошкор сохтани мушкилоти умумисайёравӣ ва кайҳонӣ ва натиҷатан, танзим кардани барномаҳои зистӣ ва ҳамшарикии иҷтимоӣ дар баробари хатарҳои сайёравӣ, ҷаҳонӣ ва кайҳонӣ ҳамвор месозад. Ҳанӯз табиатшинос ва файласуфи маъруфи англис Бертран Рассел дар нимаи дуюми садаи бистум ҷомеаи ҷаҳониро ҳушдор дода буд, ки инсон дар пешорӯйи хатарҳои кайҳонӣ қарор дорад ва ҳамасола имконоти зистӣ барои инсон бар асари хатароти табиӣ дар сайраи Замин коҳиш меёбад. Аз ин рӯ, инсонро зарур аст, ки дар андешаи муттаҳид кардани неруҳои ақлонӣ ва зеҳнии башарӣ шуда, ҷилави хатарҳои умумиинсонӣ ва куллисайёравиро, ки пеш аз ҳама, ба инсон ва ҷомеаи инсонӣ садама мезананд, бигирад. Гузашта аз ин, сайёраи инсониро дар садаи бистум ду ҷанги ҷаҳонӣ – Ҷанги Якуми Ҷаҳонӣ (солҳои 1914-1918) ва Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ (солҳои 1939-1945) дунболагирӣ намуда, бар асари ин ҷангҳо миллионҳо ҷони хдро аз даст дода. миллионҳо дар тангнои тақдир афтида, миллионҳо ятиму бепарастор монданд.
Чуноне ки тазаккур ёфт, худпарастӣ, худкомагӣ ва зӯрозмоии қудратҳои сиёсӣ дар садаи бист боиси аз байн рафтани ҳаёти мардумони зиёди сайёраи инсонӣ гардид. Ҷанги Якуми Ҷаҳон (солҳои 1914-1918) 26 миллион ва Ҷанги Дуюми Ҷаҳон (солҳои 1939-1945) 53 миллиону 547 ҳазор куштаро ба бор овард. Тибқи омори расмӣ, агар дар Ҷанги Якуми Ҷаҳон 50 дар сади аҳолии осоиштаи мамолики ба ҷанг даргир ҳалок шуда бошад, дар ҷараёни Ҷанги Дуюми Ҷаҳон ин рақам ба 60 дар сад расид (ниг.: Состояние мира 1999. Москва: Издательство «Весь мир», 2000. -С. 225). Ба сухани дигар, дар раванди ҷанҳои якуму дуюми ҷаҳонӣ аҳолии ғайринизомӣ низ сахт талаф ёфтааст. Омори расмӣ шоҳиди 54 миллион куштаи Ҷанги Дуюми Ҷаҳон дар ҷабаҳот мебошад (ниг.:Состояние мира 1999. Москва: Издательство «Весь мир», 2000. -С. 226). Тағйироти иқлимӣ ва ноҷур шудани низоми муҳити сайёра дар натиҷаи таркишҳо, инфиҷороти бомбҳо, ба кор андохтани яроқи ҳастаӣ дар минтақаҳои Херосима ва Нагасакии Ҷопон вазъи куллии муҳитзистиро дар Замин вайрон карда, силсилаи бемориҳои гуногунро дар ҷомеаҳои ҷангзада тавсеа бахшид. Муҳаққиқон асароти яроқи ҳастаиро то имрӯз дар миёни ҷомеаҳои Шарқи Дур ба қайд гирифтаанд. Ҳамчунин хисороти ҳангуфти молию иқтисодие, ки Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ аз худ ба мерос гузошт, ҷаҳони инсониро солиёни дароз дар вартаи буҳронҳои амиқи иқтисодӣ ва иҷтимоӣ нигоҳ дошт. Ҷуғрофиёи ҷангу даргириҳои инсонӣ дар асри бисту як ҳамчунон тавсеа ёфта, ба гирдоби бозиҳои сиёсӣ ва геосиёсӣ кишвару давлатҳои мухталиф кашида шуда истодаанд, ки ин навъи сиёсатҳо на танҳо сабаби бадтар шудани авзои сиёсӣ, мафкуравӣ, ахлоқӣ, фарҳангӣ ва иқтисодӣ дар ҷаҳон мегарданд, балки шароити экологӣ ва биологии сайёраро номусоид сохта, мушкил андар мушкил меафзоянд. Истифодаи маводи таркишии кимиёвӣ ва ба дунболи ин инфиҷороти рӯзмаррае, ки дар Ховари Миёна ҷони ҳазорон нафарро аз байн мебарад ва миллионҳоро дар вартаи гуруснагӣ, нодорию бенавоӣ нигоҳ медорад, имкони муътадили зистро дар сайёра зери суол мебарад.
Таври сунъӣ ба ду қутб ҷудо кардани мардуми сайёра – Шарқу Ғарб ва дар ин замина роҳандозӣ намудани барномаҳои зиддиинсонии баъзе гурӯҳҳои манфиатхоҳ дар асри нуздаҳ (ва шояд қаблтар) шурӯъ шуда, то имрӯз ин табартақсими сунъӣ дар пасманзари сиёсатҳои баъзе давлатҳои абарқудрат дар қолаби барнома-стратегияҳои давлатӣ амалӣ мегарданд. Бар пояи ин сиёсати ғалат аст, ки мардуми сайёра ба таври нохудогоҳ (ва бар асари ҷаҳолату таассуб), одатан бо «ҷонибдории неруҳои манфиатдор» бар он тамаъ меварзанд, ки худ ва дигаронро ҷудо кунанд. Тибқи ин қолаби тангу маҳдуди назарӣ, ҷаҳон дар тарозуи марзҳои ҷуғрофии Шарқ – Ғарб, Шимол—Шарқ, Марказ—Музофот андозагирӣ шуда, мавриди таҳлили таҳмилию сунъии сиёсию иҷтимоӣ ва иқтисодию фарҳангӣ қарор мегирад (таваҷҷуҳ шавад ба: Хантингтон Самюэль. Столкновение цивилизаций. –Москва: АСТ, 2006. –С. 10). Ҳоло ки ҷаҳон даргири чунин низоъҳо аст, мардум ба ҳоли танги иқтисодию иҷтимоӣ гирифтор шуда, имкони беҳбуд бахшидани вазъи зиндагиашонро надоранд.
Аз тарафи дигар, сайёраи Заминро хатарҳои глобалие назири фундаментализм, экстремизм, радикализм ва терроризми динӣ-мазҳабӣ дар мисоли созмонҳои исломии ал-Қоида, Ҳизб-ут-таҳрир, Ҷабҳат-ун-нусра, Ҷамоат-аш-Шабоб ва амсоли инҳо, ки аз сӯйи инсонҳои ҷаҳолатписанд ва худхоҳ бунёд шудаанд, таҳдид мекунанд. Ин хатарҳо камтар аз хатарҳои табиӣ ва кайҳонӣ нестанд. Бадбахтӣ дар ин аст, ки худи инсон бо нодонӣ, худхоҳӣ, худбохтагӣ ва бемасъулиятиаш барои инсонҳои дигар ва ҳатто барои худ хатар меофарад ва инсонро ба чанголи марг месупорад. Донишманди урупоӣ Гейр Лундестад вазъи мавҷудаи сиёсии ҷаҳонро мавриди омӯзиш қарор дода, ба натиҷаи зайл расидааст: «Дар ҳоли ҳозир мо қудрати бузург ва рақобати мутақобили қудратҳои бузургро мебинем, ки дар як дақиқа вуҷудияти тамоми инсониятро қатъ карда метавонанд» (ниг.: Лундестад Г. Восток, Запад, Север, Юг. Основные направления международной политики. – Москва: Издательство «Весь мир», 2002. -С. 12).
Қудратталабиву худхоҳии давлатҳои абарқудрат ва бархӯрди ғайримунсифонаи манфиатҳо дар замони муосир мушкили инсониро дар курраи замин садҳо баробар афзуда, хатарҳои нави глобалиро ба вуҷуд овардааст. Хатару мушкилоти тероризм, экестримизм, қочоқи маводи мухаддир, хариду фӯруши одамон ва амсоли инҳо масоили дардовари башарианд, ки ғолибан аз бархӯрди манфиатҳо сарчашма мегиранд. Ин аст, ки дар шароити кунунӣ давлатҳои қудратманди ҷаҳонро зарур аст, барои пешгирӣ аз хатари нобудии инсоният дар курраи Замин, ки хонаи ҳамаи инсонҳо ба ҳисоб меравад, авлавият бахшидани манфиатҳои инфиродию гурӯҳии хешро канор бигузоранд ва дар мадди аввал манфиатҳои умумиинсониро вогузошта, дар масири ҳалли мушкилоти ҷаҳони инсонӣ қадамҳои устувор бардоранд. Донишманди шаҳири амрикоӣ Вилл Дюронт дуруст дарк кардааст, ки башарият дар тӯли таърихи мавҷудият танҳо аз назари эҳтимолият дар баробари хатарҳои заминиву кайҳонӣ то имрӯз боқӣ мондааст. Имрӯз сарнавишти башар, дигар дар дасти худи ӯст. Ё донишу имкониятҳояшро барои нигоҳ доштани ҳамин намуди биологӣ, ки инсон ном дорад ва дорои тамаддуни инсонӣ буда, курраи Замин хонааш мебошад, огоҳонаву оқилона сафарбар намуда, худ ва ҳамнаслонашро дар баробари хатароти заминиву кайҳонӣ ва инсонӣ ҳифз менамояд, ё дар баробари хатароти зикршуда маҳв мегардад. Рисолати инсони огоҳ, ҳушманд ва солимақл ҳифз кардани сайёраи Замин аст. Бар ин маъно устод Мирзо Турсунзода ҷиддӣ фармуда буданд:
Ҷуз Заминро ҳифз кардан аз балоҳои азим,
Аз барои насли инсон ҳеҷ дигар чора нест.
Нозим Нурзода
пажуҳишгар