Дар замони муосир, ки муносибатҳои байналмилалӣ ва ҳамкориҳои минтақавӣ аҳамияти бештар касб мекунанд, Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати фаъоли хориҷиро пеш бурда, ба таҳкими робитаҳо бо кишварҳои пешрафта, аз ҷумла Италия, таваҷҷуҳи хоса зоҳир менамояд. Муносибатҳои дипломатӣ байни Тоҷикистон ва Италия 15 майи соли 1992 барқарор шуда, пас аз истиқлолияти Тоҷикистон дар соли 1991 заминаи мустаҳкаме барои ҳамкориҳои дуҷониба фароҳам оварданд. Сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба шаҳри Остонаи Ҷумҳурии Қазоқистон (30 майи 2025) дар доираи Ҳамоиши нахустини “Осиёи Марказӣ ва Италия” яке аз рӯйдодҳои муҳими дипломатӣ буд, ки барои густариши муносибатҳои дуҷониба ва минтақавӣ мусоидат намуд. Созишномаҳои дуҷониба, ки дар тӯли солҳои охир ба имзо расидаанд, инчунин ҳузури дипломатӣ ва марҳилаҳои муҳими ҳамкорӣ дар таҳкими ин робитаҳо нақши калидӣ бозиданд.

Аз 14 октябри соли 2024 Созишномаи байни Тоҷикистон ва Италия оид ба бекоркунии режими раводид барои дорандагони шиносномаҳои дипломатӣ амал мекунад. Тибқи ин созишнома, шаҳрвандони ҳар ду кишвар, ки дорои шиносномаҳои дипломатӣ мебошанд, метавонанд дар давоми 180 рӯз то 90 рӯз бе раводид дар қаламрави якдигар будубош намоянд. Ин созишнома муколамаи дипломатиро осон намуда, барои ташкили мулоқотҳои сатҳи баланд мусоидат намуд.

Марҳилаҳои муҳими ҳамкорӣ:

- 2 апрели 2009: Давлатдори Вазорати корҳои хориҷии Италия Алфредо Мантика аз Душанбе боздид намуд. Дар ҷараёни ин сафар ду санад ба имзо расид: Созишнома дар бораи ҳамкориҳои техникӣ, саноатӣ ва иқтисодӣ ва Протокол оид ба ҳамкориҳои байни вазоратҳои корҳои хориҷии ду кишвар.

- 1 июли 2016: Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо Пиетро Салини, раиси ширкати италиявии “Salini Impregilo”, ки дар сохтмони Нерӯгоҳи барқи обии Роғун иштирок мекунад, мулоқот намуд.

- 13 декабри 2019: Дар Рум дар доираи конфронси “Италия ва Осиёи Марказӣ” вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин бо вазири корҳои хориҷии Италия Луиҷи Ди Майо мулоқот кард. Масъалаҳои ҳамкорӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, фарҳангӣ, экологӣ ва амнияти минтақавӣ баррасӣ шуданд.

- 4 сентябри 2021: Сироҷиддин Муҳриддин дар Душанбе Луиҷи Ди Майоро қабул намуд. Таваҷҷуҳи асосӣ ба ҳамкориҳои дуҷониба, вазъ дар Афғонистон ва мубориза бо терроризм равона шуд.

- 23 апрели 2024: Дар ҷараёни сафари расмии Президенти Тоҷикистон ба Италия Созишномаи бекоркунии раводид барои дорандагони шиносномаҳои дипломатӣ ба имзо расид, ки робитаҳои дипломатиро мустаҳкам намуд.

- 30 майи соли 2025: Дар ин рӯз шаҳри Остона Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Сарвазири Ҷумҳурии Италия Ҷорҷа Мелони мулоқот анҷом доданд. Ин мулоқот идомаи мувофиқаҳои дар соли гузашта дар Рим ба даст омада буда, барои таҳкими робитаҳои дуҷониба аҳамияти калон дошт. Дар ҷараёни суҳбат вазъи кунунии муносибатҳо ва имкониятҳои рушди онҳо дар соҳаҳои мухталиф баррасӣ шуданд. Президенти Тоҷикистон таъкид намуданд, ки татбиқи созишномаҳои қаблӣ барои густариши минбаъдаи ҳамкориҳо мусоидат хоҳад кард. Ба соҳаҳои тиҷорат, сармоягузорӣ, энергетика, саноат, кишоварзӣ, фарҳанг, маориф ва тандурустӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид.

Ҳамкориҳои иқтисодӣ яке аз самтҳои асосии мулоқот буд. Тоҷикистон имкониятҳои худро дар истихроҷ ва коркарди маъданҳои фоиданок, коркарди амиқи пахта, содироти маҳсулоти тайёр ва ҷалби технологияҳои пешрафта муаррифӣ намуд. Пешниҳод гардид, ки бо ҷалби сармояи италиявӣ лоиҳаҳои муштарак дар ин соҳаҳо амалӣ шаванд. Дар бахши фарҳангу маориф, масъалаи таъсиси филиалҳои донишгоҳҳои Италия дар Тоҷикистон, ҷудо кардани бурсияҳо барои донишҷӯёни тоҷик ва ташкили барномаҳои муштараки таълимӣ баррасӣ шуд. Инчунин, тавсеаи робитаҳо дар соҳаҳои тандурустӣ, сайёҳӣ ва варзиш низ мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифт.

Масъалаҳои ҳамкорӣ дар чорчуби созмонҳои байналмилалӣ, мубориза бо тағйирёбии иқлим ва таъмини амнияти минтақавию глобалӣ низ аз мавзуъоти муҳими суҳбат буданд. Дар анҷоми мулоқот Президенти Тоҷикистон Сарвазири Италияро барои сафари расмӣ ба Тоҷикистон даъват намуданд, ки ин метавонад барои таҳкими минбаъдаи робитаҳо мусоидат намояд.

Ҳамоиши нахустини “Осиёи Марказӣ ва Италия” (30 майи 2025, Остона) платформаи муҳими муколамаи сиёсӣ ва иқтисодӣ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Италия гардид. Президенти Тоҷикистон дар ин ҳамоиш иштирок ва суханронӣ намуда, мавқеи кишварро дар масъалаҳои муҳими минтақавӣ ва байналмилалӣ баён доштанд.

Дар суханронии худ Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки рушди ҳамкорӣ дар соҳаҳои энергетика, захираҳои об, кишоварзӣ, тандурустӣ ва маориф барои таҳкими робитаҳо аҳамияти калон дорад. Муносибатҳои тиҷоратию иқтисодӣ ҳамчун омили асосии пешбурди ҳамкориҳо арзёбӣ шуданд.

Тоҷикистон пешниҳод намуд, ки Хазинаи муштараки сармоягузории Осиёи Марказӣ бо Агентии содиротӣ-қарзии Италия (SACE) таъсис дода шавад. Ин ташаббус метавонад барои ҷалби сармоя ва технологияҳои пешрафта ба лоиҳаҳои минтақавӣ мусоидат намояд. Инчунин, истифодаи захираҳои гидроэнергетикии Тоҷикистон, истихроҷи маъданҳо ва коркарди маҳсулоти кишоварзӣ ҳамчун самтҳои ояндадор муаррифӣ гардиданд.

Масъалаи тағйирёбии иқлим яке аз мавзуъоти марказии ҳамоиш буд. Президенти Тоҷикистон зикр намуданд, ки Конфронси байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо дар Душанбе метавонад таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба ин мушкилот ҷалб намояд. Аз фаъолияти Хазинаи иқлими Италия дар муқовимат бо тағйирёбии иқлим истиқбол карда шуд.

Дар бахши маориф, Тоҷикистон пешниҳоди ташкили барномаҳои муштараки таълимӣ, мубодилаи донишҷӯён ва тадқиқоти илмии муштарак бо донишгоҳҳои Италияро матраҳ намуд. Иштирок дар барномаҳои “Эразмус Плюс” ва “Горизонт Аврупо” ҳамчун имконияти муҳим барои густариши ҳамкориҳои академӣ арзёбӣ гардид.

Президенти Тоҷикистон ҳамкориро дар мубориза бо терроризм, ифротгароӣ, радикализм, ҷиноятҳои киберӣ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир муҳим арзёбӣ намуда, омодагии Тоҷикистонро барои ҳамкории зич бо Италия дар ин самтҳо изҳор доштанд.

Созишномаҳо ва қарорҳои дуҷонибаи байни Тоҷикистон ва Италия заминаи ҳуқуқии мустаҳкам барои рушди муносибатҳои дуҷониба фароҳам овардаанд. Эъломияи муштарак оид ба принсипҳои муносибатҳо байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Италия, ки бо Фармони Президенти Тоҷикистон аз 14 марти 2000 тасдиқ шудааст, яке аз нахустин санадҳои муҳими ҳуқуқӣ дар таърихи муносибатҳои дуҷониба мебошад. Ин санад принсипҳои асосии ҳамкориро, аз қабили баробарҳуқуқӣ, эҳтироми якдигар ва риояи меъёрҳои байналмилалӣ, муайян намуда, заминаи ҳуқуқиро барои тавсеаи робитаҳо дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам овард. Эъломия ҳамчун рамзи оғози муносибатҳои расмии дипломатӣ хизмат карда, барои ба имзо расидани созишномаҳои минбаъда дар соҳаҳои мухталиф роҳ кушод. Он аҳамияти таҳкими дӯстии байни ду кишварро таъкид намуда, барои рушди ҳамкориҳои дарозмуддат асос гузошт.

Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Италия оид ба ҳамкориҳои фарҳангӣ ва илмӣ-техникӣ, ки 22 майи 2007 дар Душанбе ба имзо расида, 31 августи ҳамон сол тасдиқ гардид, ба рушди робитаҳо дар соҳаҳои фарҳанг, илм, маориф ва технология нигаронида шудааст. Ин созишнома барномаҳои мубодилаи академӣ, ташкили курсҳои забономӯзӣ, таъсиси кафедраҳои омӯзиши забон ва ҳамкориҳои байни донишгоҳҳоро дастгирӣ менамояд. Созишнома барои густариши робитаҳои фарҳангӣ ва маориф нақши муҳим бозид. Масалан, пешниҳоди бурсияҳо барои донишҷӯёни тоҷик ва ташкили барномаҳои муштараки таълимӣ, ки дар мулоқоти соли 2025 низ баррасӣ шуданд, аз натиҷаҳои амалии ин санад мебошанд. Инчунин, созишнома ба муҳофизати мероси фарҳангӣ ва мубориза бо содироти ғайриқонунии асарҳои санъат мусоидат намуда, ҳамкориҳоро дар сатҳи байналмилалӣ тақвият бахшид.

Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Италия дар бораи ҳамкории иқтисодӣ, саноатӣ ва техникӣ, ки 2 апрели 2009 ба имзо расида, 28 июли ҳамон сол тасдиқ гардид, ба таҳкими робитаҳои иқтисодӣ ва саноатӣ нигаронида шудааст. Ин санад барои ҷалби сармояи италиявӣ, воридоти технологияҳои пешрафта ва татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар соҳаҳои саноат ва энергетика мусоидат менамояд. Ин созишнома барои амалисозии пешниҳодҳои дар Ҳамоиши соли 2025 зикршуда, аз қабили таъсиси Хазинаи муштараки сармоягузорӣ ва ҷалби технологияҳои италиявӣ дар истихроҷи маъданҳо ва коркарди маҳсулоти кишоварзӣ, заминаи ҳуқуқӣ фароҳам овард. Фаъолияти корхонаҳои нассоҷии Тоҷикистон бо сармояи италиявӣ, ки дар суханронии Президенти Тоҷикистон қайд гардид, намунаи муваффақи татбиқи ин созишнома мебошад. Инчунин, иштироки ширкати италиявии “Salini Impregilo” дар сохтмони Нерӯгоҳи барқи обии Роғун нишонаи амиқшавии ҳамкориҳои иқтисодӣ аст.

Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Италия оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи амният, ки 23 апрели 2024 дар Рим ба имзо расида, 26 марти 2025 барои тасдиқ ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Тоҷикистон пешниҳод шуд, ба муқовимат бо ҷиноятҳои муташаккили трансмиллӣ, терроризм, киберҷиноятҳо ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир нигаронида шудааст. Ин санад мубодилаи иттилоот, ташкили гурӯҳҳои муштарак ва омӯзиши кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқро пешбинӣ мекунад. Созишнома аҳамияти хоса дар шароити афзоиши таҳдидҳои глобалӣ дорад. Он барои амалисозии пешниҳодҳои Президенти Тоҷикистон дар Ҳамоиши соли 2025 оид ба мубориза бо терроризм ва ҷиноятҳои киберӣ заминаи ҳуқуқӣ фароҳам овард. Мубодилаи иттилоот тавассути каналҳои Интерпол ва ташкили тренингҳои муштарак метавонад самаранокии мақомоти амниятии ҳар ду кишварро баланд бардорад. Инчунин, муқаррароти созишнома оид ба ҳифзи маълумоти шахсӣ бо стандартҳои байналмилалӣ, аз ҷумла қонунгузории Иттиҳоди Аврупо, мутобиқ буда, эътимоди тарафайнро тақвият мебахшад.

Созишнома байни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Италия оид ба бекоркунии талаботи раводид барои дорандагони шиносномаҳои дипломатӣ, ки 23 апрели 2024 дар Рим ба имзо расида, аз 14 октябри 2024 амал мекунад, ба соддагардонии рафтуомади намояндагони дипломатӣ нигаронида шудааст. Ин созишнома ба шаҳрвандони ҳар ду кишвар, ки шиносномаҳои дипломатӣ доранд, имкон медиҳад бе раводид ба муҳлати то 90 рӯз дар қаламрави якдигар будубош намоянд. Ин созишнома муколамаи дипломатиро осон намуда, барои ташкили мулоқотҳои сатҳи баланд, аз ҷумла мулоқоти соли 2025 дар Остона, мусоидат намуд. Бекоркунии раводид барои дипломатҳо на танҳо хароҷоти маъмуриро коҳиш медиҳад, балки нишонаи эътимоди мутақобил байни ду кишвар аст. Ин санад метавонад барои тавсеаи робитаҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ дар оянда мусоидат намояд.

Ҳамкориҳои иқтисодӣ байни Тоҷикистон ва Италия дар солҳои охир рушди назаррас доштааст, махсусан дар соҳаи лоиҳаҳои инфрасохторӣ. Ширкати италиявии “Salini Impregilo” дар сохтмони Нерӯгоҳи барқи обии Роғун, ки яке аз бузургтарин лоиҳаҳои энергетикӣ дар Осиёи Марказӣ аст, нақши муҳим бозидааст. Инчунин, кишварҳо ба густариши тиҷорат, содироти маҳсулоти кишоварзии Тоҷикистон ва воридоти технологияҳо ва таҷҳизоти италиявӣ таваҷҷуҳ зоҳир мекунанд.

Тоҷикистон ва Италия дар чорчуби созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили Созмони Милали Муттаҳид, муколамаи мунтазами сиёсӣ доранд ва дар масъалаҳои мубориза бо терроризм, ифротгароӣ, қочоқи маводи мухаддир ва ҷиноятҳои муташаккил мавқеи муштарак доранд. Италия ба Тоҷикистон дар татбиқи лоиҳаҳои гуманитарӣ, аз ҷумла дар соҳаҳои маориф, тандурустӣ ва рушди устувор, кумак мерасонад. Мубодилаи фарҳангӣ низ дар таҳкими муносибатҳои байни мардумони ду кишвар нақши муҳим бозид.

Сафари Президенти Тоҷикистон ба Остона ва иштирок дар Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Италия” рӯйдоди муҳим дар таҳкими муносибатҳои Тоҷикистону Италия ва густариши ҳамкориҳои минтақавӣ буд. Мулоқоти дуҷониба ва суханронӣ дар ҳамоиш имкониятҳои Тоҷикистонро дар соҳаҳои иқтисод, энергетика, маориф ва мубориза бо тағйирёбии иқлим муаррифӣ намуд. Муносибатҳои дипломатӣ, ки аз соли 1992 оғоз шудаанд, тавассути ҳузури дипломатӣ, созишномаҳои дуҷониба ва марҳилаҳои муҳими ҳамкорӣ рушд ёфтаанд. Санадҳои ҳуқуқии дуҷониба, аз қабили Эъломияи муштарак, созишномаҳои фарҳангӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва бекоркунии раводид, заминаи мустаҳками ҳуқуқиро барои амалисозии ин ташаббусҳо фароҳам оварданд.

Пешниҳодҳои Тоҷикистон, аз қабили таъсиси Хазинаи муштараки сармоягузорӣ, ҷалби технологияҳои италиявӣ ва густариши ҳамкориҳои академӣ, метавонанд барои рушди минбаъдаи робитаҳо заминаи мустаҳкам фароҳам оранд. Даъвати Сарвазири Италия барои сафари расмӣ ба Тоҷикистон нишонаи омодагии ду ҷониб барои таҳкими муносибатҳо мебошад. Инчунин, татбиқи созишномаҳои амниятӣ ва фарҳангӣ метавонад ба баланд бардоштани самаранокии ҳамкориҳо дар сатҳи байналмилалӣ мусоидат намояд.

Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ ва Италия” на танҳо платформаи муколамаи сиёсӣ, балки имконияти муҳим барои муаррифии иқтидори кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ҷомеаи байналмилалӣ гардид. Тоҷикистон бо мавқеи фаъол, ташаббусҳои мушаххас ва санадҳои ҳуқуқии мустаҳкам тавонист мавқеи худро ҳамчун шарики боэътимоди Италия ва минтақа мустаҳкам намояд.

Муносибатҳои Тоҷикистону Италия дар оянда метавонанд дар самтҳои зерин густариш ёбанд: 

- Амиқтар намудани шарикии иқтисодӣ, махсусан дар соҳаҳои энергетика ва кишоварзӣ. 

- Тавсеаи мубодилаи фарҳангӣ ва маориф. 

- Таҳкими ҳамкорӣ дар мубориза бо таҳдидҳои глобалӣ, аз ҷумла терроризм ва тағйирёбии иқлим. 

Муносибатҳои Тоҷикистону Италия бо рушди устувор ва хоҳиши мутақобила барои густариши ҳамкориҳо дар соҳаҳои мухталиф хос аст.

 

Сангинзода Дониёр Шомаҳмад

муовини директори Институти

омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим

 доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор