Стратегияи амнияти миллии ШМА дар моҳи ноябри соли 2025 аз ҷониби Президенти ШМА Доналд Трамп имзо шудааст, ҳуҷҷати расмии сиёсати дохилӣ ва хориҷии амнияти ШМА мебошад. Доналд Трамп ҳангоми имзои ин Стратегия дарҷ намудааст, ки: “Стратегияи амнияти миллии пешниҳодшуда муваффақиятҳои барҷастаеро, ки мо ба даст овардем тавсиф ва рушд медиҳад. Ин ҳуҷҷат роҳнамоест, ки барои таъмин кардани он пешбинӣ шудааст, ки Амрико ҳамчун бузургтарин ва муваффақтарин миллат дар таърихи башарият ва ватани озодӣ дар рӯи замин боқӣ монад. Дар солҳои оянда мо ҳамаи ҷанбаҳои қудрати миллии худро идома медиҳем ва Амрикоро бехатартар, сарватмандтар, озодтар, бузургтар ва қавитар аз ҳарвақта месозем”.

         Ин Стратегия дар асоси Қонуни амнияти миллӣ аз соли 1947, Қонуни Голдуотер-Николс оид ба ислоҳоти сохтори Департаменти дифои Штатҳои Муттаҳидаи Амрико аз соли 1986 таҳия гардида, ҳамчун нақшаи стратегии Президент барои Конгресс ва идораҳои федералӣ хидмат мекунад. Аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ Стратегияи амнияти миллии ШМА ҳуҷҷати тавсиявӣ аст, аммо иҷрои он ба тасдиқи Конгресс (барои маблағгузорӣ) ва назорати судӣ (барои мувофиқати Конститутсия) ҳатмӣ мебошад. Стратегия аз 4 фасл ва 7 қисм иборат мебошад: I. Муқаддима – Стратегияи амрикоӣ чист? (Чӣ тавр "стратегия"-и амрикоӣ роҳ гум кард?;  Ислоҳоти зарурӣ ва пазиришнопазири Президенти Трамп); II. Иёлоти Муттаҳидаи Амрико чиро мехоҳад? (Дар маҷмӯъ чиро мехоҳем?; Дар ҷаҳон ва аз ҷаҳон чиро мехоҳем?); III. Воситаҳои дастраси Амрико барои расидан ба он чиро, ки мехоҳем?; IV. Стратегия (Принсипҳо; Афзалиятҳо; Минтақаҳо: A. Нисфи Кураи Ғарбӣ; B. Осиё; C. Аврупо; D. Шарқи Наздик; E. Африқо).

         Дар худи Стратегия дарҷ шудааст, ки Стратегия ин нақшаи воқеӣ ва амалист, ки робитаи асосии байни ҳадафҳо ва воситаҳоро равшан шарҳ медиҳад. Он аз арзёбии дақиқи он чизе, ки мо мехоҳем оғоз мешавад ва кадом воситаҳо аллакай мавҷуданд ё воқеан сохта шуда метавонанд то ба он ҳадафҳо ноил гардем. Стратегия бояд арзёбӣ кунад, ҷудо кунад ва афзалият диҳад. На ҳар кишвар, на ҳар минтақа, на ҳар масъала ва на ҳар мақсад – ҳарчанд арзишманд бошад ҳам – метавонад маркази стратегияи Амрико бошад. Ҳадафи ягонаи сиёсати хориҷӣ – ҳифзи манфиатҳои асосии миллӣ аст ва ҳамин аст нуқтаи ягонаи тамаркузи ин стратегия.

Таҳлили ҳуқуқии стратегия чунин қисматҳои онро муайян менамояд:

1. Ҳуқуқи дохилӣ. Истифодаи қувваи ҳарбӣ ва сарҳадҳо. Дар Стратегия дарҷ мешавад, ки "аз рӯзи аввал дар мақом мо сарҳадҳои соҳибистиқлоли ШМА-ро барқарор кардем ва артиши ШМА-ро барои боздоштани ишғоли кишвар истиқрор додем". Аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ ин амал мувофиқи моддаи 1, қисми 8 Конститутсияи ШМА (ҳифзи сарҳадҳо) ва Қонуни муҳоҷират ва миллият аз соли 1952 аст, ки ба Президент ҳуқуқ медиҳад, ки қувваҳои федералиро барои амнияти сарҳадҳо истифода барад. Аммо, ин бо Қонуни манъи истифодаи артиши федералӣ барои иҷрои қонунҳои дохилӣ дар ШМА аз соли 1878 мухолиф аст, ки истифодаи артиши мунсифро барои иҷрои қонунҳои дохилӣ маҳдуд мекунад. Дар амал, чунин амалҳо тавассути Горди миллӣ ё фармонҳои Президентӣ иҷро мешаванд, ки метавонанд аз ҷониби Конгресс тасдиқ шаванд. Ин ҷанба метавонад ба масъалаҳои ҳуқуқи инсон оварда расонад, агар истиқрор бо зӯрӣ ва бе назорат сурат гирад. Ҳамчунин, дар Стратегия дарҷ шудааст, ки "Идеологияи радикалии гендерӣ ва девонагии мубориза бо нажодпарастӣ, ҷинсгароӣ, нобаробарии иқтисодиро аз Қувваҳои Мусаллаҳи мо пурра решакан кардем ва бо сармоягузории 1 триллион доллар ба таҳкими артиш шурӯъ намудем". Ин сиёсат мувофиқи ҳуқуқи Президент ҳамчун " Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳ" аст ва метавонад тавассути фармонҳои иҷроӣ амалӣ гардад, аммо бо Қонуни ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ аз соли 1964 ва ҳукмҳои Додгоҳи Олии ШМА мухолифат намояд, ки таҳримҳои гендериро манъ мекунанд. Ин метавонад ба шикоятҳои судӣ оварда расонад ва назорати Конгрессро талаб кунад.

2. Ҳуқуқи байналмилалӣ. Амалиётҳои ҳарбӣ ва таҳқиқҳои террористӣ. Дар Стратегия ду амали калидии байналмилалӣ зикр шудааст: " Дар амалиёти “Миднайт Ҳаммер” мо қобилияти ғанисозии ҳастаии Эронро комилан нобуд кардем" ва "картелҳои нашъамандӣ ва гурӯҳҳои ваҳшии хориҷи”-ро ҳамчун Ташкилотҳои террористии хориҷӣ эълон кардем". Амалиёти “Миднайт Ҳаммер” амалиёти ҳарбии ШМА бар зидди иншоотҳои ҳастаии Эрон буд, ки дар чаҳорчӯбаи ҷанги Эрон-Исроил сурат гирифт. Ин амалиёт 21-22 июни соли 2025 анҷом дода шуд ва аввалин ҳамлаи мустақими ШМА ба ҳудуди Эрон пас аз куштори Қосим Сулаймонӣ дар соли 2020 ва аввалин истифодаи бомбаҳои бузурги зидди бункерҳо дар шароити воқеӣ буд. Амалиёти Миднайт Ҳаммер ҳамлаи ҳарбӣ ба иншооти ҳастаии Эрон метавонад мувофиқи моддаи 51 Оинномаи СММ (ҳуқуқи худдифоӣ) бошад, агар ҳамчун посух ба таҳдиди ҳастаӣ тавсиф шавад, аммо бо моддаи 2(4) (манъи истифодаи зӯрӣ) мухолиф аст, зеро бе тасдиқи Шӯрои Амнияти СММ сурат гирифтааст. Дар ҳуқуқи ШМА ин метавонад таҳти Иҷозатнома барои истифодаи қувваи ҳарбӣ ё Фармони Конгресс барои истифодаи нерӯҳои мусаллаҳи ШМА қонунӣ бошад. Ин амал метавонад ба таҳқиқҳои байналмилалии Шӯрои Ҳуқуқи Инсони Созмони Милали Муттаҳид оварда расонад, агар зиён ба шаҳрвандон расад. Президент картелҳо ҳамчун ташкилоти террористии хориҷӣ метавонад мувофиқи моддаи 219 Қонуни муҳоҷират ва миллият эълон намояд ва ба таҳримони молиявӣ (таҳти E.O. 13224) ва ҳамкории байналмилалӣ мусоидат мекунад. Аммо, ин метавонад бо принсипи "ҳуқуқи озодии тиҷорат" мухолиф бошад, агар таҳримҳо ба тиҷорати қонунӣ таъсир расонанд.

3. Фалсафаи ҳуқуқӣ. Истиқлолият ва сиёсати гузашта. Дар стратегия "нақшаи воқеӣ, ки пайванди байни ҳадафҳо ва воситаҳоро шарҳ медиҳад" муайян карда мешавад ва сиёсати гузаштаро (пас аз Ҷанги Сард) танқид мекунад, чунки "ҳадафҳои ғайривоқеӣ пайгирӣ карда шуда, истиқлолияти давлатҳоро нобуд месозад". Аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ ин ба принсипи соҳибихтиёрии (моддаи 2(1) Оинномаи СММ) ва Конститутсияи ИМА (ҳуқуқҳои иёлатҳо) мувофиқ аст ва "Амрико дар ҷои аввал"-ро ҳамчун ислоҳи зарурӣ (Ислоҳоти зарурӣ ва хушомадгӯи Президенти Трамп) тавсиф мекунад. Ин фалсафа бо ҳуқуқи байналмилалии одатӣ мувофиқ аст, аммо танқиди "муассисаҳои байналмилалӣ бо антиамриканизм" метавонад ба масъалаҳои дипломатӣ оварда расонад. Ҳадафи асосӣ – ҳифзи "манфиатҳои миллӣ"  – мувофиқи ҳуқуқи дохилии ШМА аст, аммо бояд бо назорати судӣ мувофиқат кунад.

4. Ҳалли низоъҳо ва оқибатҳои умумӣ. Дар Стратегия низоъ (аз ҷумла байни Покистон ва Ҳиндустон, Исроил ва Эрон, Ғазза) зикр шудааст, ки ин роҳи дипломатии ҳалли он ва мувофиқи моддаи 33 Оинномаи СММ (ҳалли осоишта) мебошад. Инчунин "дар ҳама чиз Амрико дар ҷои аввал гузоштан" ҳамчун роҳнамо муайян шудааст, ки ин ба ҳуқуқи Президент барои сиёсати хориҷӣ мувофиқ аст. Аммо, агар ҳалҳо ба таҳримҳо ё ҳамлаҳо оварда расонанд, бояд бо Ҳуқуқи байналмилалии инсондӯстӣ мувофиқ бошанд.

         Аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ Стратегияи амнияти миллии ШМА, 2025 асосан мутобиқ ба Конститутсияи ШМА ва қонунҳои федералии ШМА буда, аммо ҷанбаҳои байналмилалӣ метавонанд ба таҳқиқҳои СММ ва Суди байналмилалии СММ оварда расонанд. Ин стратегия "Амрико дар ҷои аввал"-ро ҳамчун фалсафаи ҳуқуқии реалистӣ пешниҳод мекунад, ки манфиатҳои миллитаро афзалият медиҳад, аммо хатари мухолифат бо ҳуқуқи байналмилалиро низ дар худ таҷассум менамояд.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад,

муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор