Дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030  - Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”

     Кореяи Ҷанубӣ дар асри 21 ба яке аз марказҳои пешрафтаи зеҳни сунъї (Artificial Intelligence, AI) дар Осиё табдил ёфтааст, ки ин натиҷаи сиёсатҳои давлатии инноватсионї ва чаҳорчӯбаҳои танзимии он мебошад. Бо таваҷҷуҳ ба рушди технологї, ахлоқ ва рақобатпазирии ҷаҳонї, Кореяи Ҷанубї равиши мувозинатнокро ба танзими зеҳни сунъї пеш гирифтааст, ки аз анъанаҳои фарҳангї, ба монанди Конфутсий ва стандартҳои байналмилалї илҳом мегирад.

    Кореяи Ҷанубї аз соли 2016 пас аз пирӯзии барномаи AlphaGo-и DeepMind бар бозигари го Ли Седол, ба рушди зеҳни сунъї таваҷҷуҳи хоса зоҳир кард. Дар соли 2019 Президенти Мун Чжэ-ин “Стратегияи миллии зеҳни сунъї” (National Strategy for AI)-ро эълон кард, ки то соли 2030 Кореяи Ҷанубиро ба се пешоҳанги ҷаҳонї дар зеҳни сунъї табдил доданист. Ин стратегия ба се самти асосї нигаронида шудааст:

- Сармоягузорї. То соли 2025 беш аз 2 триллион вон (тақрибан 1.7 миллиард доллари ИМА) барои таҳқиқот, таълим ва инфрасохтор, аз ҷумла марказҳои таҳқиқотии KAIST ва Донишгоҳи миллии Сеул.

- Татбиқи зеҳни сунъї. Дар соҳаҳои тандурустї, нақлиёт, маориф ва амният, бо лоиҳаҳои ба монанди K-City барои озмоиши мошинҳои худгард.

- Тайёр кардани кадрҳо. Омодасозии 5000 мутахассиси зеҳни сунъї ва таълими шаҳрвандон барои истифодаи технологияҳои нав.

Олими кореяї Пак Ён-Су қайд мекунад, ки ин стратегия ба тавозуни байни инноватсия ва ахлоқ нигаронида шуда, ба Кореяи Ҷанубї имкон дод, ки бо Чин ва ИМА рақобат кунад. Ин сиёсат ба дастовардҳо дар шинохти забони табиї (Naver Clova) ва тандурустї (Vuno) мусоидат кард.

Кореяи Ҷанубї яке аз аввалин кишварҳое буд, ки чаҳорчӯби ҳуқуқии махсус барои зеҳни сунъї таҳия кард. Қонунҳо ва меъёрҳои асосии танзимкунанда инҳоянд:

- Қонуни асосии зеҳни сунъї (AI Basic Act, 2020). Ин қонун, ки аз ҷониби Ассамблеяи миллии Кореяи Ҷанубї қабул шуд, аввалин қонуни миллии махсус барои зеҳни сунъї дар ҷаҳон буд. Он ба ҳадафҳои зерин нигаронида шудааст:

  - таъмини бехатарии зеҳни сунъї ва ҳифзи ҳуқуқи инсон.

  - мусоидат ба инноватсия тавассути сармоягузорї ва озод кардани маълумот.

  - таъсиси Кумитаи миллии зеҳни сунъї барои ҳамоҳангсозии сиёсатҳо.

- Қонуни ҳифзи маълумоти шахсї (PIPA, 2020). PIPA, ки ба GDPR-и Аврупо монанд аст, ҷамъоварї ва истифодаи маълумоти шахсиро танзим мекунад, ки барои зеҳни сунъї муҳим аст. PIPA аз ширкатҳо талаб мекунад, ки ризоияти корбаронро гиранд ва маълумотро муҳофизат кунанд, ки ба стартапҳои ба монанди Dataiku таъсир мерасонад.

- Қонуни пешбурди саноати зеҳни сунъї (2021). Ин қонун ба рушди стартапҳо ва ширкатҳои зеҳни сунъї, ба монанди Samsung ва LG, тавассути коҳиши бюрократия ва пешниҳоди имтиёзҳои андозї мусоидат мекунад.

- Меъёрҳои ахлоқии зеҳни сунъї (2018). Он бо ташаббуси Вазорати илм ва технологияҳои иттилоотї-коммуникатсионї (MSIT) қабул шуда, ин меъёрҳо ба шаффофият, масъулият ва адолати алгоритмҳо таъкид мекунанд.

Танзими зеҳни сунъї дар Кореяи Ҷанубї мубоҳисаҳои ахлоқиро ба вуҷуд овардааст:

- Махфияти маълумот. PIPA ба ҳифзи маълумоти шахсї нигаронида шудааст, аммо ширкатҳои бузурги технологї, ба монанди Samsung, аксар вақт ба маълумоти калон дастрасї доранд, ки нигарониҳо дар бораи вайрон кардани махфиятро ба миён меорад. Олими кореягӣ Ли Хён-Чул таъкид мекунад, ки мувозинати байни махфият ва инноватсия як мушкилоти асосї аст.

- Ғаразнокии алгоритмҳо. Алгоритмҳои зеҳни сунъї метавонанд ба табъиз, хусусан дар соҳаи коргузорї ва амният оварда расонанд. Меъёрҳои ахлоқии 2018 ба коҳиши ғаразнокї даъват мекунанд, аммо амалисозии онҳо дар амал мушкил боқї мемонад.

- Таъсири иҷтимої. Автоматикунонии зеҳни сунъї метавонад ба талафоти ҷойҳои корї дар соҳаҳои истеҳсолот ва хидматрасонї оварда расонад. Олими кореяї Чой Мин-Су пешниҳод мекунад, ки барномаҳои бозомӯзии коргарон ва сиёсатҳои иҷтимої барои коҳиши ин таъсир заруранд.

Дар соли 2025 Вазорати илм ва технологияҳои иттилоотї-коммуникатсионї эълон кард, ки нияти такмили “Қонуни асосии зеҳни сунъї” (AI Basic Act 2.0)-ро дорад, ки ба талаботи муосири технологї ва стандартҳои байналмилалї мутобиқ хоҳад шуд. Ин қонун ба ҳадафҳои зерин нигаронида мешавад:

- Мусоидат ба стартапҳо. Таъмини имтиёзҳои андозї ва озод кардани маълумот барои ширкатҳои хурди зеҳни сунъї [19, 105].

- Танзими зеҳни сунъии тавлидшуда. Меъёрҳо барои чатботҳо ва мундариҷаи тавлидшуда, ба монанди Ernie Bot-и Baidu бо таваҷҷуҳ ба тамғагузории мундариҷа равона шудааст.

- Ҳамкорїи байналмилалї. Мутобиқшавї ба стандартҳои ҷаҳонї, ба монанди ISO ва чаҳорчӯбаҳои Иттиҳоди Аврупо, бо нигоҳ доштани арзишҳои кореяї.

Қонун метавонад Кореяи Ҷанубиро ба маркази инноватсияи зеҳни сунъї дар Осиё табдил диҳад ва онро бо Чин ва Ҷопон рақобатпазир намояд.

Кореяи Ҷанубї муносибати мувозинатнокро ба танзими зеҳни сунъї пеш гирифтааст, ки аз муносибатҳои Чин ва Аврупо фарқ мекунад:

- Чин. Танзими Чин ба монанди PIPL ва “Чораҳои муваққатї” ба амнияти миллї ва назорати мундариҷа тамаркуз мекунад, дар ҳоле ки Кореяи Ҷанубї ба ахлоқ ва инноватсия афзалият медиҳад. Конфутсий дар ҳар ду кишвар ба тавозуни иҷтимої таъкид мекунад, аммо Кореяи Ҷанубї ба шаффофият ва адолат таваҷҷуҳи бештар дорад.

- Аврупо. GDPR ва “Қонуни зеҳни сунъї” дар Аврупо ба ҳуқуқи инфиродї ва шаффофияти алгоритмҳо нигаронида шудаанд, ки нисбат ба PIPA-и Кореяи Ҷанубї қатъитар аст. Фалсафаи ғарбї ба инсонмарказї таъкид мекунад, дар ҳоле ки Кореяи Ҷанубї ба манфиати ҷомеа ва рақобатпазирї афзалият медиҳад

Танзими зеҳни сунъї дар Кореяи Ҷанубї, ки бо Қонуни асосии зеҳни сунъї, Қонуни ҳифзи маълумоти шахсї ва Меъёрҳои ахлоқии зеҳни сунъї муайян шудааст, ба тавозуни байни инноватсия, ахлоқ ва некӯаҳволии иҷтимої нигаронида шудааст. Анъанаҳои Конфутсий ба муносибати ҷомеамарказ мусоидат кардаанд, аммо мубоҳисаҳои ахлоқї дар бораи махфият, ғаразнокии алгоритмҳо ва таъсири иҷтимої нишон медиҳанд, ки Кореяи Ҷанубї бояд мувозинати байни инноватсия ва масъулиятро идома диҳад. Қонуни асосии зеҳни сунъї 2.0, ки дар оянда қабул мешавад, метавонад мавқеи Кореяи Ҷанубиро ҳамчун пешоҳанги зеҳни сунъї дар Осиё мустаҳкам кунад.

Сангинзода Дониёр,

сарходими илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва

Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва

Аврупои АМИТ,

доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.