Ташаббусҳои Тоҷикистон марбут ба масъалаҳои об ва чанд паҳлӯи инъикоси он дар  ВАО Иттиҳоди Аврупо

Тоҷикистон тавассути иқдомоти мухталиф дар ҳалли мушкилоти марбут ба об ба пешрафтҳои назаррас ноил шуда истодааст. Бо захираҳои фаровони об ва ҷойгиршавии стратегии худ дар маркази Осиёи Марказӣ, талошҳои Тоҷикистон, аз ҷумла, таҳти инъикоси воситаҳои ахбори оммаи Иттиҳоди Аврупо (ИА) ва мавриди таваҷҷӯҳи пойгоҳои хабарии ин қитъа қарор гирифтааст. Дар малаби зайл мо кӯшиш кардем, ки дар шакли муфассал ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи об ва тасвири онҳо дар васоити ахбори оммаи Иттиҳоди Аврупоро мавриди баррасӣ қарор дода, мавзӯъҳои асосӣ, дурнамо ва оқибатҳои дар инъикоси интишоршударо баррасӣ кунем.

Кишвари мо низ аз ҷумлаи давлатҳои ҷаҳон аст, ки мушкилоти ҷиддии марбут ба об, аз ҷумла дастрасӣ ба оби тоза, обёрӣ ва тавлиди нерӯи барқро пайваста таъкид мекунад. Ташаббусҳои Тоҷикистон ҳадафи ҳалли ин мушкилотро тавассути рушди инфрасохтор, баланд бардоштани маърифати экологӣ ва ҳамкориҳои байналмилалӣ доранд. Тоҷикистон дар талошҳои ҳамкориҳои минтақавӣ дар соҳаи об, бахусус дар чаҳорчӯби Хазинаи байналмилалии наҷоти Арал (IFAS) ва Созмони Милали Муттаҳид фаъолона ширкат меварзад. Пахши васоити ахбори оммаи ИА дар бораи ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи об як қатор қадамҳои мустаҳкам, дурнамо ва монанди ин мавзӯъҳоро  инъикос мекунад.

Ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи об як нуқтаи марказии талошҳои рушд дар кишвар буда, ҳам барои пешбурди ҳаёти иқтисодиву иҷтимоии дохилӣ ва ҳам барои ҳамкориҳои минтақавӣ таъсир мерасонад. Васоити ахбори оммаи ИА дар бораи ин ташаббусҳо фаҳмиши нозукии мушкилот ва имкониятҳои марбут ба идоракунии об дар Тоҷикистонро инъикос намуда, хусусияти бисёрҷанбаи масъала ва дурнамои мухталифи онро нишон медиҳанд. Дар ҳоле, ки Тоҷикистон ташаббусҳои худро дар робита бо ҳалли мушкилот соҳаи об идома медиҳад, муколама ва ҳамкории доимӣ ҳам дар дохили кишвар ва чӣ дар сатҳи байналмилалӣ барои таъмини таҷрибаҳои устувор ва одилонаи идоракунии об дар минтақа муҳим хоҳад буд. Ҳамин тавр, масъалаҳои асосие, ки бешар мавриди таваҷҷуҳ ва таблиғи ВАО и ҷаҳонӣ, хосатан хабаргузориҳои Аврупо қарор гирифтаанд, метавон аз  чанд бахш ибора донист:

Лоиҳаи сарбанди Роғун: Яке аз иқдомҳои қобили мулоҳиза бунёди нерӯгоҳҳои барқи обӣ, ба мисли сарбанди Роғун аст, ки имкони ба таври комил афзоиш додани истиқлоли энергетикии Тоҷикистон ва имконоти содироти онро дорад. Илова бар ин, Сарбанди Роғун яке аз тарҳҳои пешрафтаи Тоҷикистон аст, ки барои истифодаи нерӯи барқи обӣ равона шудааст. Сарбанд ба далели нигарониҳои кишварҳои поёноб, бахусус Ӯзбакистон дар мавриди таъсири эҳтимолии он ба дастрасии об ва обёрӣ дар минтақа мавриди баҳс қарор гирифтааст. Масъалаи мазкур дар ВАО и мариди назар инъикос ёфтааст.

Ҳамкории фаромарзӣ дар об: Тоҷикистон дар ташаббусҳои ҳамкории минтақавӣ дар соҳаи об, аз қабили Хазинаи Байналмилалии наҷоти Арал (IFAS) ва Конвенсияи оид ба об Комиссияи иқтисодии Созмони Милали Муттаҳид оид ба Аврупо (UNECE) фаъолона иштирок мекунад. Ин платформаҳо ба муколама ва ҳамкорӣ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ дар масъалаҳои идоракунии об мусоидат мекунанд.

Об-энергетика-озуқаворӣ: Тоҷикистон пайвастагии об, энергетика ва амнияти озуқавориро эътироф мекунад ва барои ҳалли ин робита сиёсатҳо амалӣ кардааст. Кӯшишҳо аз пешбурди таҷрибаҳои устувори кишоварзӣ, баланд бардоштани самаранокии обёрӣ ва диверсификатсияи манбаъҳои энергия барои коҳиш додани вобастагӣ ба гидроэнергетика иборатанд.

Шарикиҳои байналмиллалӣ: Тоҷикистон бо шарикони байналмилалӣ, аз ҷумла Иттиҳоди Аврупо барои беҳтар кардани идоракунии об ва рушди инфрасохтор ҳамкорӣ мекунад. Иттиҳоди Аврупо барои лоиҳаҳое, ки ба беҳбуди идоракунии об, беҳтар намудани дастрасӣ ба оби тоза ва мусоидат ба рушди устувор дар Тоҷикистон нигаронида шудаанд, дастгирии молиявӣ ва техникӣ мерасонад.

 Аз мулоҳизаҳо маълум мегардад, ки  васоити ахбори оммаи Иттиҳоди Аврупо бештар вақт раванди ташаббусҳои Тоҷикистон дар мавриди масъалаҳои обро дар такя ба паҳлӯҳое, ба монанди динамикаи геополитикӣ, нигарониҳо аз муҳити зист,  дурнамои башардӯстона, тарвиҷ медиҳанд ва оқибатҳои геополитикии ташаббусҳои Тоҷикистон оид ба обро, бахусус дар робита бо кишварҳои ҳамсоя, ба мисли Узбекистон ва Қирғизистон, таъкид мекунанд. Матлабҳо аксар вақт тамоюли бархӯрди мураккаби манфиатҳо, низоъҳо ва ҳамкорӣ дар сиёсати оби минтақаро баррасӣ мекунанд. Иддае аз расонаҳои ИА дар бораи таъсири муҳити зисти лоиҳаҳои бузурги зерсохторӣ, аз қабили сарбанди Роғун изҳори нигаронӣ мекунанд ва бо ишора ба вайроншавии эҳтимолии экосистемаҳо, гуногунии биологӣ ва ҷараёни об дар поёнобро зикр менамоянд, аммо аксарияти онҳо зимни пахши матлабҳояшон дар мавриди ин масъала назари мусбат дошта, онро аз ҷумлаи бузургтарин ташаббуси Тоҷикистон дар робита бо дарёфти энергияи сабз дар минтақа ва ҳатто дар ҷаҳон меҳисобанд ва азамати онро ноёб арзёбӣ менамоянд. Хабаргузории машҳур ББС Неюз дар як иттилооаш овардааст, ки сарбанди Роғун дар Тоҷикистон як инфрасохтори азими гидротехникӣ мебошад, ки дар сурати анҷоми он баландтарин иншоот дар ҷаҳон хоҳад шуд ва имкон медиҳад, ки кишвар худкифоии нерӯи барқро ба даст орад. Гузашта аз ин, бо тарҳрезии симои пешрафт ва муваффақият, чунин сохтор метавонад ҳатто пеш аз анҷоми он ба эҷод ва таҳкими як гуфтугӯи ҳамгироии ҳамсоякишварҳо мусоидат кунад.  ВАО-и ИА инчунин ҷанбаҳои башардӯстонаи идоракунии об дар Тоҷикистонро инъикос намуда, ба масъалаҳое, аз қабили дастрасӣ ба оби тоза, беҳдошт ва офатҳои марбут ба обро низ тамаркуз мекунанд.  Маълум аст, ки ВАО – и ҳар кишваре, пеш аз ҳама манфиатҳои миллӣ ва давлатии худро пеш мегузорад ва инъикос менамояд. Дар ин  робита ҳар масъалае, ки дар мавриди ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон дар ҳали мушкилоти об, ки  дар расонаҳои аврупоӣ нашр шудаанд, ҳатман нақши ИА-ро дар дастгирии он тавассути маблағгузорӣ, таҷриба ва ҷалби дипломатӣ таъкид шудааст, ки он ҳам як воситаи хеле муассири таъсиргузорӣ ба муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи кишварҳо маҳсуб мешавад. Ин зумра ахборҳо лоиҳаҳо ва шарикии аз ҷониби Иттиҳодияи Аврупо маблағгузоришавандаро ба хотири мусоидат ба амнияти об, рушди устувор ва ҳамкориҳои минтақавӣ дар Тоҷикистон ва Осиёи Марказӣ баррасӣ мекунанд.

Хулоса, Воситаҳои ахбори оммаи Итиҳоди Аврупо бо баррасии мавзуъ ба баҳси оммавӣ оид ба масъалаҳои идоракунии об ва оқибатҳои онҳо барои рушди Тоҷикистон ва суботи минтақа мусоидат мекунанд. Ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи об дар ҳамкориҳои минтақавӣ, рушди устувор ва динамикаи геополитикӣ қарор доранд. Тавассути пешниҳодҳо ва иштироки фаъол дар талошҳои ҳамкориҳои фаромарзӣ дар соҳаи об, Тоҷикистон саъй дорад, ки захираҳои обии худро барои рушди иқтисодӣ ва паймоиши равобити дустӣ бо кишварҳои ҳамсоя истифода барад. Пахши васоити ахбори оммаи ИА дар бораи табиати зебои кишвар, сарчашмаҳои оби тоза ва ташаббусҳои Тоҷикистон дар ин соҳа  фаҳмиши арзишманд фароҳам меорад, ки нигарониҳо дар бораи устувории экологӣ, ниёзҳои башардӯстона ва нақши фаъолони байналмилалиро инъикос мекунад. Дар ҳоле ки Тоҷикистон роҳи худро ба сӯи амният ва устувории об идома медиҳад, муколама, ҳамкорӣ ва мубоҳисаи иттилоотии расонаҳо барои ҳалли мушкилот ва имкониятҳои ба ҳам алоқаманд дар масири инъикоси масоили минтақа дар хабаргузориҳои бонуфузи ҷаҳонӣ хеле муҳим ҳастанд.

Сарчашмаҳои истифодашуда:

1. European Union External Action Service (EEAS)
2. Allen, W. (2020). Water, energy and security in Tajikistan and Central Asia. European Parliamentary Research Service (EPRS). Link
3. European External Action Service. (2019). EU-Central Asia: Council adopts conclusions. Link
4. European Union. (2023). EU Water Initiatives in Central Asia: Supporting Sustainable Development and Regional Cooperation. Link
5. UNDP Tajikistan. (2022). Tajikistan's Water Initiatives: Challenges and Opportunities. Link
6. World Bank. (2021). Tajikistan - Enhancing Water Management and Irrigation Services Project. Link
7. https://eurasianet.org/beijing-making-soft-power-push-in-central-asia-with-vocational-training-initiative
8. https://moderndiplomacy.eu/2023/07/21/gulf-central-asia-summit-and-the-chinese-belt-and-road-initiative/
9. https://www.eeas.europa.eu/delegations/kazakhstan/european-union-water-initiative-national-policy-dialogues-npds-central-asia_en
10. https://www.bbc.com/news/world-asia-37929367
11. https://reliefweb.int/report/tajikistan/drip-irrigation-helps-farmers-tajikistan-grow-crops-adapt-climate-change
12. https://www.europarl.europa.eu/portal/en
13. https://www.nature.com/articles/d42473-023-00310-6
14. https://www.worldbank.org/en/events/2023/03/22/un-2023-water-conference

Гулҳаё Мадимарова,

ходими пешбари илмии шуъбаи Аврупои

Институти омӯзиши масъалаҳои давлаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ