Фарҳангу адаб ва санъат дар тӯли таърихи ҳастии инсон аз бузурттарин дастовард маҳсуб ёфта, ба равобити дӯстонаи байни халқҳову кишварҳо равнақ бахшидааст. Фарҳанг, урфу одат, санъат ва адабиёт мардумони Осиёи Миёнаро ба ҳам наздик ва қарин намуда, аз қадим дӯстию ҳамсоядорӣ, ҳамкории ҳасанаро устувор ва қавму миллатҳоро ба ҳам пайванд кардааст. Иртиботи наздик ва ғанӣ сохтани маданияти халқҳои ин сарзамин боиси тавлиди сарватҳои муштараки маданӣ гардидаанд. Анъанаҳои маҳаллӣ, хусусият, ҷиҳатҳои ба худ хоси маданият, урфу одат, дину оин ва маросими халқҳои тоҷику ӯзбек далели ин гуфтаҳост.

Ин ду халқи бо ҳам наздикидоштаро робитаҳои хешовандӣ ва маданӣ муттаҳид месозанд. Ба ақидаи академик Б. Ғафуров: «Тоҷикон ва ӯзбекон, ки ташаккули халқияти онҳо дар асоси умумии нажодӣ қарор гирифтааст, бо ҳамдигар алоқаи хеле наздик доранд. Чунон ки ӯзбекон аз сарвати мадании халқи тоҷик баҳраманд мегардиданд, ҳамин тариқа, тоҷикон низ аз комёбиҳои маданияти халқи ӯзбек файзёб буданд; хусусияти маданияти моддӣ, урфу одат, санъат ва ҳунарҳои халқии тоҷикон ва ӯзбекон чунон наздиканд, ки гоҳо дар байни онҳо фарқ гузоштан мумкин намешавад» [1,7].

Дар воқеъ, дӯстии ин ду халқ аз қадим на танҳо дар анъанаву суннатҳо ифода меёфт, балки дар робитаҳои фарҳангию адабияшон низ таҷассум гардида, шуҳрати беандоза касб мекард. Ба ҳамин монанд Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э.Раҳмон дар бораи дӯстиву хешутабории халқҳои тоҷику ӯзбек гуфтаанд: “Дар таърих кам воқеъ шудааст, ки ду халқ бо ҳамдигар мисли тоҷикону ӯзбекҳо ба чунин дараҷа наздик ва омехта гашта бошанд. Муносибатҳои деринаи дӯстӣ ва хешутабории ин ду халқи қадимаи Осиёи Миёна онҳоро ба ҳамдигар хеле наздик кардаанд. Суннату анъанаҳо, расму оинҳо ва ҳатто феълу атвори мо ба акдигар ба дараҷаи ҳайратовар шабоҳат доранд» [4, 397].

Заминаи муносибатҳои байниҳамдигарии онҳо аз дӯстии самимӣ, ҳамзистии бо сулҳу сафо ва ҳамкории аҳлона фароҳам омада буд. Бо ҳамин маънӣ академик Б. Ғафуров дар китоби безаволи худ «Тоҷикон» қайд мекунад: «Дар аҳди салтанати Темуриён, ки давраи ташаккули адабиёти бадеии ӯзбекизабон низ мебошад, ҷараёни таъсири мутақобили адабиёти ӯзбек ва тоҷик беш аз пеш қувват мегирад»[1,507]. Ҳамсоягии чандинасра ва иртиботи хеле наздик ва мавҷудияти бунёди умумӣ боиси ба забони ӯзбекӣ нуфуз ёфтани вожаҳои тоҷикиву ба забони тоҷикӣ дохил шудани калимоти ӯзбекӣ гардидааст.

Дар давоми ҳамзисти муштараки халқи тоҷику ӯзбек ҳусни ҳамҷаворӣ дучандон гардида, имконият дод, ки фарҳангу маданият ва адабиёт инкишоф ёбад. Дӯстии адабӣ дар рушди фарҳангу санъат ҳам дар Тоҷикистон ва ҳам дар Ӯзбекистон бетаъсир намонд. Пеш аз ҳама, ҳамкории шоирони тоҷику ӯзбек шеъру адабро ривоҷу равнақ бахшид. Дар аксари кулли маводи матбуоти тоҷик сухан перомуни дӯстиву бародарии халқи тоҷику ӯзбек меравад ва барои боз ҳам наздик шудан мусоидат мекунад.  

Вобаста ба ин, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштаанд: «Мо бояд дар соҳаҳои илм, маориф, тандурустӣ ва фарҳанг робитаҳои мунтазам ва наздик дошта бошем. Зиёиён, шоирон ва нависандагони мо бояд ёдгориҳои бойи адабию илмиро тарҷума ва паҳн намоянд, фарҳанг ва урфу одатҳои халқҳоямонро омӯзанд, ҷиҳати бештар наздик сохтани халқҳоямон дар заминаи арзишҳои нек ва созанда чорабиниҳои илмӣ, фарҳангӣ ва адабӣ доир намоянд» [6].

Воситаҳои ахбори оммаи Тоҷикистон дар масъалаи робитаҳои фарҳангии халқҳои тоҷику ӯзбек бештар таваҷҷуҳ мекунад. Ин далели он аст, ки сатҳи имрӯзаи ҳамкорӣ дар ин соҳа хеле густариш ёфтааст. Дар воситаҳои ахбор, дар муҳити сиёсию фарҳангӣ дар ин ҳолат рафоқатгузориҳо зиёд мешаванд. Шахсиятҳои илмию фарҳангӣ бо ҳар василае умумият ва ҳамкориҳои фарҳангиро нигоҳ доштан ва густариш бахшидан мехоҳанд ва дар матбуот перомуни ин мавзуъ маводу матлаби зиёде нашр мешавад.

Тимсоли барҷастаи қаробати адабиёти ду халқи бародар ҳаёт ва эҷодиёти фарзандони барозандаи халқҳои тоҷику ӯзбек Мирзо Турсунзода ва Шароф Рашидов мебошанд. Дӯстии байни шоири тоҷик Мирзо Турсунзода ва шоири халқи ӯзбек Шароф Рашидов дар саҳифаҳои матбуоти тоҷик зиёд ёд мешавад. Ҳам рӯзномаҳои расмӣ-давлатӣ ва ҳам рӯзномаҳои мустақили тоҷик ба ин мавзуъ таваҷҷуҳ менамоянд, ки шоири машҳур Ш.Рашидов меҳмони олиқадр ва арзандаи хонадони устод М.Турсунзода буд. Дар замири ин дӯстие, ки дар асоси ҳурмат ва эҳтироми ду шахсияти шинохтаи миллӣ сохта шудааст, дӯстии ду халқ - тоҷику ӯзбек ҳувайдо гардидааст.

Ҳамин анъанаи неку писандида ва дӯстиву рафоқати ду халқи ҳамсояро ду шахсияти барҷастаи фарҳангу сиёсат - Мирзо Турсунзода ва Шароф Рашидов идома дода, ба он мазмунҳои баланди инсондӯстона ва башардӯстона ҳамроҳ намудаанд. Васоити ахбори оммаи Тоҷикистон оид ба ин мавзуъ хабару гузориши бисёре нашр кард, ки аз дӯстӣ ва ҳамкории илму адаб шаҳодат медиҳад ва равобити анъанавию таърихии ду халқи бародар – тоҷикон ва ӯзбекҳоро мустаҳкамтар намудааст.

Ду шахсияти барҷастаи фарҳангу сиёсат – Мирзо Турсунзода ва Шароф Рашидов соли 1949 шинос шуда, ба сифати раисони иттифоқҳои нависандагони ҷумҳуриҳои худ баҳри тарғиби ғояҳои ягонаи дӯстию бародарӣ камари ҳиммат бастанд. Шароф Рашидов оғози ошноии худро бо шоири номдори тоҷик чунин ба қалам додааст: «Мирзо Турсунзода аз лаҳзаҳои аввал ба ман таассуроти хубу амиқ гузошт. Ин марди серғайрату фаъол доираи хеле васеи фикр дошт ва санъаткори ҳақиқӣ буданаш хуб эҳсос мешуд» [2]. Ин ду бузургмард на танҳо робитаҳои адабии ду кишвару ду халқро сазовор идома доданд, балки онро ба арсаи байналмилалӣ бароварданд.

Мақолаи узви пайвастаи Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Абдуҷаббор Раҳмонзода хеле ҷолиб буда, таърихи ҳамсоядории ду халқи бо ҳам дӯст, симои дӯстии адабии ду шоири ду халқу миллатро бозгӯӣ мекунад: «Дӯстиву ҳамкории Шароф Рашидов ва Мирзо Турсунзода намунаи барҷастаи дӯстии ду халқ маҳсуб ёфта, солҳои 60-70-уми қарни ХХ ба рафоқату бародарӣ табдил меёбад. Вохӯриву суҳбатҳои самимии онҳо дар атрофи илму адаб, шеъру шоирӣ, равобити адабиву фарҳангии ду халқи бародар, таъсирпазирии онон аз ҳамдигар ва дигар масъалаҳо на танҳо дар вазъи расмӣ, балки сари як пиёла чой дар хонаҳои якдигар низ дар Душанбеву Тошканд сурат мегирифтааст» [3]. Воқеан, муаллифони тоҷик дар саҳифаи матбуот дар бораи дӯстии адабии тоҷику ӯзбек сухан мегӯянд. На танҳо аз муштаракоти халқи тоҷику ӯзбек ва таъкид менамояд, балки аз таърихи миллати соҳибмаданияте, ки мавҷудияташро то ин замон, ҳифз намудааст, бо ифтихор ёдоварӣ мекунанд.

Ҳамасола ходимони давлативу ҷамъиятӣ равобити фарҳангиро густариш бахшида, дар риштаҳои гуногун як қатор корҳои назаррасеро ба анҷом расонидаанд. Ҳамин аст, ки девори бинои дӯстӣ ва фарҳангӣ байни халқҳо то рафт мустаҳкамтар шуда, риштаи бародарӣ ва ҳамкорӣ тавсеа ёфта, бо кӯшиши фаровони шоирони ду кишвари ҳамсоя рӯди дӯстии деринаи мардумони тоҷик ва ӯзбек ҳамеша бо маҷрои нав ба нав ҷараён дорад.

Дар матбуоти тоҷик силсилаи мақолаҳо дар бораи дӯстии адибони тоҷику ӯзбек, аз ҷумла Мирзо Турсунзода бо Шароф Рашидов зиёд ҷой дорад. Равобити дӯстони ин ду чеҳраи фарҳангӣ оғози дигаргуниҳои ҷиддӣ дар ҳаёти сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангии миллату халқҳои тоҷику ӯзбек гардид. Адиб ва шахсияти шинохтаи олами сиёсат Шароф Рашидов дар мавриди Қаҳрамони Тоҷикистон устод Мирзо Турсунзода навишта буд: «Мирзо Турсунзода на танҳо шоири тоҷикон, балки шоири мо ӯзбекон ҳам ҳаст. Мо дӯстию бародарии ин ду миллатро сар то қадамаш, дар корҳои маҳалдорию, маъракаҳои ҳамсоягӣ ва ҷои кору хизмати ҳарбӣ хуб эҳсос мекунем» [5]. 

Матбуоти тоҷик ба масъалаҳои фарҳангии ҳарду кишвар бештар таваҷҷуҳ намуда, ба дӯстии аҳли илму адаб мароқ зоҳир мекунад, ки муносиботи нависандагони тоҷику ӯзбек як таконе дар наздикшавӣ ва густариши дӯстиву бародарии халқҳои ҳарду кишвари ҳамҷавор гардидааст. Аз ин лиҳоз, бо мақсади тарғиб ва инъикоси ҳаёти фарҳангӣ дар ҳарду кишвар тавсеа бахшида шудаанд.

Матбуот бар он аст, ки тоҷикон ва ӯзбекон фарҳанги ба ҳам наздик ва омехта доранд. Муносибатҳои фарҳангӣ ва адабӣ аз як ҷӯй сарчашма мегиранд. Навиштаҳои сершумор перомуни мавзуи фарҳанг дар рӯзномаҳои мавриди таҳқиқ аз он шаҳодат медиҳанд, ки масоили мазкур барои тоҷикон ба масъалаи муҳим табдил ёфтааст.

Мавзуи равобити дӯстонаи фарҳангӣ ва адабии ду чеҳраи шинохтаи ду халқи ба ҳам наздик Мирзо Турсунзода бо Шароф Рашидов доманадор буда, он на танҳо ба адабиёт ва ё фарҳанг алоқаманд аст, балки дар таърихи муносибатҳои ду халқ муайянкунандаи робитаи наздик ва ҳамзистии дирӯз ва имрӯзу оянда мебошад.

Адабиёт ва сарчашма:

1. Ғафуров Б. Тоҷикон. – Душанбе, 2008.
2. Қосим Н. Робитаҳои фарҳангӣ. Эҳёи шоҳроҳ. // Ҷумҳурият. - 2018. – 16 август.
3. Раҳмонов А. Равобити адабию фарҳангӣ — рукни муҳими таҳкими дӯстии тоҷикон ва ӯзбекон. // Ҷумҳурият. – 2018. – 5 феврал.
4. Раҳмонов Э. Тоҷикистон: даҳ соли истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва бунёдкорӣ.Ҷ.3. -Душанбе, 2001. - С. 397. 
5. Солиҳов Р. Тоҷикон ва ӯзбекон. Таърихи навини ҳамсоядорӣ. // Ҷумҳурият. - 2018. - 4 апрел.
6. Суханронӣ дар «Шоми дӯстӣ» ба муносибати сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон. // Ҷумҳурият. - 2018. – 10 март.

Маҷидзода Р.А.,

номзадии илмҳои филологӣ