Терроризм ва экстремизм дар ҷаҳони муосир хусусияти фаромиллӣ пайдо карда, ба суботи сиёсӣ, амнияти иқтисодӣ ва рушди давлатҳо таъсири манфӣ мерасонанд. Федератсияи Россия, ки дар минтақаҳои мухталиф, аз ҷумла Қафқози Шимолӣ, бо ин таҳдидҳо рӯбарӯ аст, сиёсатҳои мураккаби сиёсӣ ва иқтисодиро барои муқовимат бо онҳо амалӣ мекунад.

    Сиёсати Россия дар муқовимат бо терроризм ва экстремизм ба чанд самти асосӣ такя мекунад:

-Муттамарказонидани идоракунӣ: Таъсиси Кумитаи Миллии Зиддитеррористӣ (НАК) дар соли 2006 ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти амниятӣ, вазоратҳо ва хадамоти махсусро таъмин кард. НАК нақши марказӣ дар таҳия ва татбиқи сиёсатҳои зиддитеррористӣ дорад.

-Стратегияи муқовимат бо экстремизм то соли 2025: Ин санад, ки соли 2020 қабул шуда, соли 2025 такмил ёфт, самтҳои асосии сиёсати давлатиро, аз ҷумла пешгирии радикализатсия ва ҳамкории байналмилалӣ, муайян мекунад.

-Назорати идеологӣ: Давлат тавассути ВАО ва барномаҳои маърифатӣ кӯшиш мекунад, ки паҳншавии идеологияи экстремистиро маҳдуд созад. Ин сиёсат баъзан бо маҳдудияти озодии баён ҳамроҳ мешавад, ки дар дохил ва хориҷи кишвар баҳсҳоро ба вуҷуд овардааст.

    Россия дар мубориза бо терроризм ва экстремизм дар сатҳи байналмилалӣ фаъолона иштирок мекунад. Созмонҳои мисли Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) ва Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (СААД) платформаҳое мебошанд, ки Россия тавассути онҳо бо кишварҳои дигар, аз ҷумла Чин, Қазоқистон ва Белорус дар мубодилаи иттилоот ва ташкили амалиётҳои муштарак ҳамкорӣ мекунад. Масалан, маркази минтақавии зиддитеррористии СҲШ дар Тошканд барои ҳамоҳангсозии мубориза бо терроризми трансмиллӣ мусоидат мекунад.

    Яке аз мушкилоти асосии сиёсӣ мувозинат байни амният ва ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон аст. Сиёсатҳои қатъии зиддитеррористӣ, ба мисли назорати интернет ва маҳдуд кардани фаъолияти созмонҳои ғайридавлатӣ, баъзан боиси эътирозҳои дохилӣ ва танқиди байналмилалӣ мешаванд. Илова бар ин, дар минтақаҳое чун Қафқози Шимолӣ, ноустувории сиёсӣ ва мушкилоти иҷтимоӣ радикализатсияро афзоиш медиҳанд.

    Мубориза бо терроризм ва экстремизм барои иқтисоди Россия хароҷоти назаррас дорад. Ин хароҷот ба чанд категория тақсим мешаванд:

-Маблағгузории мақомоти амниятӣ: Хадамоти Федералии Амният (ФСБ), Вазорати корҳои дохилӣ ва дигар сохторҳо барои гузаронидани амалиётҳои зиддитеррористӣ, хариди таҷҳизоти муосир ва омӯзиши кадрҳо маблағҳои калон мегиранд. Масалан, буҷети ФСБ дар солҳои охир ба таври назаррас афзоиш ёфтааст.

-Барномаҳои пешгирикунанда: Барномаҳои маърифатӣ, ташвиқот дар ВАО ва ташкили чорабиниҳои иҷтимоӣ низ маблағгузории давлатиро талаб мекунанд.

-Хисорот аз амалҳои террористӣ: Ҳамлаҳои террористӣ, ҳарчанд дар солҳои охир кам шудаанд, ба инфрасохтор ва иқтисоди маҳаллӣ зарар мерасонанд. Масалан, таркишҳо дар метрои Маскав (2010) ва дигар ҳодисаҳо боиси хароҷоти иловагӣ барои барқарорсозӣ шуданд.

    Терроризм ва экстремизм ба иқтисоди Россия таъсири манфӣ мерасонанд, аз ҷумла:

-Кам шудани сармоягузории хориҷӣ: Таҳдидҳои амниятӣ, хусусан дар минтақаҳои ноором, ба ҷалби сармоягузорон монеа эҷод мекунанд.

-Рушди нобаробари минтақаҳо: Минтақаҳое чун Чеченистон ва Доғистон, ки бо терроризм ва экстремизм мубориза мебаранд, аз ҷиҳати иқтисодӣ қафо мемонанд, ки ин нобаробариро дар байни минтақаҳои Россия афзоиш медиҳад.

-Афзоиши хароҷоти амниятӣ: Маблағҳои ҷудошуда барои мубориза бо терроризм метавонистанд барои рушди соҳаҳои тандурустӣ, маориф ва инфрасохтор истифода шаванд.

    Яке аз мушкилоти иқтисодӣ маблағгузории созмонҳои террористӣ мебошад. Созмонҳои экстремистӣ аксар вақт аз манбаъҳои ғайриқонунӣ, ба мисли қочоқи маводи мухаддир, савдои силоҳ ва криптовалютҳо, маблағ ҷамъ мекунанд. Барои муқовимат бо ин, Росфинмониторинг (Хадамоти федералии мониторинги молиявӣ) фаъолияти молиявии гумонбарро назорат мекунад ва рӯйхати “террористҳо ва экстремистҳо”-ро тартиб медиҳад. Бо вуҷуди ин, технологияҳои нав, ба мисли транзаксияҳои криптовалютӣ, муборизаро мушкил мегардонанд.

    Радикализатсияи ҷавонон, ки аксар вақт бо сабаби мушкилоти иқтисодӣ, бекорӣ ва ноадолатии иҷтимоӣ ба вуҷуд меояд, яке аз мушкилоти асосии сиёсӣ ва иқтисодӣ аст. Ин падида дар минтақаҳои камбизоат, ба мисли Қафқози Шимолӣ, бештар мушоҳида мешавад.

    Таҳримҳои байналмилалӣ, ки баъди соли 2014 ва 2022 алайҳи Россия ҷорӣ шуданд, ба иқтисоди кишвар таъсир расонида, маблағгузории барномаҳои зиддитеррористиро маҳдуд мекунанд. Ин вазъ мақомотро водор мекунад, ки захираҳоро бештар ба амният равона созанд, на ба рушди иқтисодӣ.

    Пайдоиши технологияҳои нав, ба мисли зеҳни сунъӣ ва блокчейн, барои созмонҳои террористӣ имкониятҳои нав фароҳам меорад. Ин таҳдидҳо аз Россия талаб мекунанд, ки дар соҳаи технологияҳои амниятӣ сармоягузорӣ кунад, ки хароҷоти иловагиро талаб мекунад.

    Федератсияи Россия дар муқовимат бо терроризм ва экстремизм аз ҷиҳати сиёсӣ ва иқтисодӣ пешрафтҳои назаррас ба даст овардааст. Сиёсатҳои мутамарказ, ҳамкориҳои байналмилалӣ ва назорати молиявӣ самаранокии муборизаро афзоиш додаанд. Бо вуҷуди ин, мушкилоти иқтисодӣ, радикализатсияи иҷтимоӣ ва таҳдидҳои технологӣ тақозо мекунанд, ки стратегияҳо такмил ёбанд.

    Барои баланд бардоштани самаранокии мубориза тавсияҳои зерин пешниҳод мешаванд:

-Рушди иқтисодии минтақаҳо: Сармоягузорӣ ба минтақаҳои камбизоат, ба мисли Қафқози Шимолӣ, барои коҳиш додани омилҳои радикализатсия.

-Такмили назорати молиявӣ: Истифодаи технологияҳои муосир барои ошкор кардани транзаксияҳои марбут ба маблағгузории терроризм.

-Ҳамкории байналмилалӣ: Густариши ҳамкорӣ бо кишварҳои дигар дар мубодилаи технологияҳо ва иттилоот барои муқовимат бо таҳдидҳои нав.

Фарида ҚУРБОНЗОДА,

ходими илмии шуъбаи ИДМ-и

Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ