Наврӯз яке аз ҷашнҳои миллии тоҷикон буда, имрӯз ҳамчун арзиши умимибашарӣ ва ба як ҷашни башарият табдил гаштааст. Зеро имрӯз Наврӯзро на танҳо дар Тоҷикистон, балки берун аз Тоҷикистон низ бо ҳама урфу одат ва анъанаҳои хоси наврӯзӣ ҷашн мегиранд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки мо тоҷикон тавонистем, арзишҳои бостонии худро эҳё намуда, барои ҷаҳониён як ҷашне, ки эҳёи табиату инсоният дар он нуҳуфтааст, ҳадя намоем.
Наврӯз дар кишвари ҳамсояи мо Қирғизистон низ бо як шукуҳу шаҳомати хос ҳама сола таҷлил карда мешавад. Аз 1-уми феврали соли 1991 қонун дар бораи ҷашни миллии Наврӯз дар Қирғизистон эълон кардани рӯзи 21-уми март, дар Ҷорку Кенеш ба имзо расидааст. Ва мардуми қирғиз мисли тамоми мардуми Осиёи Марказӣ Наврӯзро дар рӯзи баробаршавии баҳор ҷашн мегиранд. Одатан ба ин ид як рӯз пештар омодагӣ мебинанд, ба ҳамдигар хушбахтӣ, ободӣ, сулҳу оромӣ ва осудагӣ таманно мекунанд, сулҳ мекунанд, ғаму андӯҳро мебахшанд, аз гуноҳ пок мешаванд, хешу табор ва наздикони видоъро ба ёд меоранд. Албатта, наметавон ба таври комил тавсиф кард, ки мардуми қирғиз Наврӯзро чӣ гуна ҷашн мегиранд. Аммо суманак, ки ба унвони як таоми ширини солинавӣ эътироф шудааст ва як таоми миллӣ – арҷгузорӣ ба хешу табор ва наздикони бевақтии шаб як сифатҳои ҳатмии ҷашн аст. Баъд бо фаро расидани соли нав кохи хушки арчаеро, ки дар табак гузошта шуда буд, сӯхта даруни хона бӯйи онро фаро мегирад. Дар ин маврид калимаҳои зерин истифода мешаванд:
Алас, алас.
Ар балээден калас.
Эски жыл кетти.
Жаңы жыл келди.
Алас, алас.
Айдан аман,
Жылдан эсен.
Жакшылыкты Теңир берди,
Жарык күндү кеңир берди.
Алас, алас......
Дар ин рӯз онҳо либосҳои рангин (сафед) ба бар карда, ба ҳамдигар туҳфа мекунанд. Дар баъзе ҷойҳо оташ афрӯхта аз болои он меҷаҳанд, то аз ҳодисаҳои бад ва гуноҳҳо халос шаванд. Рӯзи Наврӯз бо садои карнай, асбоби нафасӣ оғоз мешавад. Хӯрокҳои миллӣ дар рӯи дастархони сафеди шево пӯшондашуда пешкаш карда мешаванд ва суманак атрибути ҳатмии дастархони тантанавӣ мебошад. Суманакро аз донаи гандуми сабзида, реза карда, дар дег дар равган бо иловаи орд (баъзан беорд) 20—24 соат мепазанд. Дар он ҷо сангҳои хурд (дар баъзе ҷойҳо шумораи онро 41 то гуфтаанд) низ меандозанд, ин корро барои он мекунанд, ки суманак насӯзад. Гумон меравад, ки агар яке аз ин сангҳоро дар косаи суманаки худ пайдо кунед, шумо агар орзу кунед ва он ҳатман амалӣ мешавад. Пӯхтани суманак вақти зиёдро мегирад, аз ин рӯ, занон барои гузаронидани вақт ва пур кардани фазои ошпазӣ бо неруи мусбат тамоми ҷараёнро бо суруду рақсу шодмонӣ ҳамроҳӣ мекунанд. Писароне, ки 21 март таваллуд мешаванд, маъмулан Нурӯзбек ё Ноорузбой ва духтаронро Наврӯзгул номгузорӣ менамоянд. Агар дар Наврӯз барф борад, мардуми қирғиз онро бахту баракат медонанд. Шаби пеш аз иди Наврӯз зарфҳои гуногунро аз оби чашма, ширу ғалла пур мекунанд, то соли оянда боришоти фаровон борад ва ҳосили фаровон шавад. Ҳамзамон таҷлили Наврӯзро дар Қирғизистон бидуни бозиҳои аспдавонӣ, ки маъмулан дар Ипподром дар Бишкек ва дигар ҷойҳо баргузор мешавад, тасаввур карда намешавад. Инчунин мусобиқаҳои камонварӣ, пойгаи аспдавонӣ, инчунин мусобиқаҳои даставӣ оид ба кок-бору (бузкашӣ) ва эр эниш (оодарыш) гузаронида мешаванд.
Дар таҷлили Наврӯз миллатҳои осиёӣ дар дастархони идона таомҳои марбут ба рақами 7 (ҳафт), ки мусулмонон муқаддас медонанд, омода мекунанд. Номи ин хӯрокҳо ба вожаҳое, ки бо як ҳарф сар мешаванд, баста шуда, маънои муайяни рамзӣ доранд: ҳафт шин, ҳафт син, ҳафт каф ва ғайра. Он аз рӯи кишвар ва минтақа фарқ мекунад. Ба гуфтаи сиёсатшиноси қирғиз Абдил Аҳат Қурбонулу, дар кишварҳои Осиёи Марказӣ “ҳафт шин” ҳукмфармо мебошад ва он сохту мазмуни зерин дорад: 1 - май (шароб) - рамзи шукуфоӣ, саодатмандӣ; 2 - шир (шир) - нишонаи покӣ ва покизагӣ; 3 - ширинӣ - нишонаи шодӣ; 4 - шакар (набот - шакар) - рамзи сипос ва шодӣ; 5 - шарбат (шербет - шарбати мева) - нишонаи сардӣ ва истироҳат; 6 - шамъ (шам) - нишонаи маърифат бо таъзим ба оташи шом; 7 - Шона - рамзи саломатӣ ва зебоӣ;
Ба қавли профессори таърихи санъат Сағинаалӣ Субаналиев, навсозии қирғизҳо дар дастархони наврӯзӣ «ҳафт каф», яъне «ҳафт кафт» ном дорад, ки аз таомҳои зерин иборат аст: 1 – куурдак (бирён), 2 – курут (курут), 3 – куймак (қаймоқ), 4 – кесме (угро), 5 – каттама, 6 - калама (қалама), 7 – күлчөтай, чимчима.
Иди Наврӯз ва ғалабаи он бар рӯзи кӯҳна, соли кӯҳна ҳамчун бедории табиат ва оғози ҳаёти нав, бартарии некӣ бар бадӣ, инчунин рамзи аз байн бурдани падидаҳои манфие, ки ба ҳаёти хушбахтонаи зиндаҳо халал мерасонанд ва дар нигоҳ доштани парчам идеяҳои инсондӯстии умумибашарӣ асоси абадӣ ва пуршараф будани ин ид гардидааст.
Казан толо коп сумолок сапырып,
Келди Нооруз элим жогун тапкандай.
Азан-казан, азан-казан узулгону жалганып,
Очогунан, очогунан очкон оту жангандай.
Келди Нооруз кутуп жургон кут майрам,
Кошо келди жаркыраган сулуу жаз.
Тенир асман, тенир асман озу турсуналастап,
Адам улуу, адам улуу бар балээден бол калас!
Шарифӣ И.И.
ходими хурди илмии
шуъбаи Осиёи Марказӣ
