Рушди иқтисодӣ чист?

Пеш аз ҳама гуфта метавонем, ки рушди иқтисодӣ яке аз ҳадафҳои назарияи иқтисодӣ ҷустуҷӯи роҳҳои рушд ва рушди системаҳои иқтисодӣ мебошад. Системаҳо метавонанд аз ҷониби як субъект ё гурӯҳи агентҳои иқтисодӣ ташкил карда шаванд. Дар аксар вақт, системаҳои муосир дар шароити бозор амал мекунанд. Барои бозор шартҳои зерин хосанд:

• 1 ҳар як иштирокчӣ алоҳида амал мекунад.
• 2 ҳар як иштирокчӣ дар фаъолияти худ озод аст.
• 3 ҳар як иштирокчӣ ба манфиати инфиродии худ саъй мекунад.

Тавре ки ба мо маълум аст, шароити бозор рақобатро ба вуҷуд меорад, ки қисми асосии рушди системаҳо мебошад. Рушди иқтисодӣ ба ҳама гуна тағйироти сифатӣ дар сохтори хоҷагидорӣ, ки соҳаҳои иҷтимоӣ, илмӣ, сиёсӣ, истеҳсолӣ ва дигар соҳаҳои ҳаёти ҷомеаро фаро мегиранд, дахл дорад. Рушди асоси ин рушди иқтисодӣ буда, системаи иқтисодиро ба сатҳи нави фаъолият мебарад. Дар навбати худ, афзоиш захираи сармоягузориро ба вуҷуд меорад, ки метавонад барои тағйироти сифатӣ истифода шавад.

Дар айни замон, ҳамаи давлатҳо аз рӯи сатҳи рушди иқтисодӣ ба се гурӯҳ тақсим карда мешаванд. Нишондиҳандаи асосии тақсимот маблағи даромади умумӣ барои як шаҳрванди кишвар мебошад. Аммо, рушди иқтисодӣ мафҳуми пурқувватест, ки амалан тамоми соҳаҳои ҳаёти инсонро дар бар мегирад. Кишварҳои суст рушдкарда, тараққикарда ва рушдёбанда фарқ мекунанд. Аввалинҳо сатҳи зиндагии хеле паст доранд ва дар соҳаи кишоварзӣ асос меёбанд. Кишварҳои пешрафта марҳилаи индустриализатсияро ба итмом расониданд, қисми зиёди даромади онҳо аз ҳисоби соҳаи хизматрасонӣ ба даст оварда мешавад. Кишварҳои рӯ ба тараққӣ соҳаҳои истихроҷ ва саноатро бо унсурҳои инноватсия ва технологияҳои баланд истифода мебаранд.

Рушди иқтисодии муосир ба се унсур, яъне сармояи инсонӣ, навоварӣ ва пешрафти илмию техникӣ асос ёфтааст. Худи иқтисодиёт бештар ба иҷтимоӣ нигаронида шудааст.

Вобаста ба руши иқтисоди Маҷористон қайд кардан ба маврид аст, ки он ба кишварҳои Аврупои Шарқӣ тааллуқ дошта, иқтисодиёти онро метавон бо сатҳи баланди рушди бахши кишоварзӣ индустриалӣ номид. Соҳаҳое, ки ба андозаи маҷмӯи маҳсулоти миллӣ таъсири назаррас доранд, инҳоянд:

1. Зироаткорӣ.
2. Мошинсозӣ (воситаҳои алоқа, асбобҳои ченкунӣ, мошинҳо).
3.  Саноати Химия.
4. Дорусозӣ.
5.  Саноати Нассоҷӣ.
6. Саноати Хӯрокворӣ.
7. Туризм.

Дар айни замон, сатҳи рушди иқтисодии Маҷористон ба қадри кофӣ баланд аст ва тамоюлҳои мусбати рушдро нигоҳ медорад. Тақрибан 70% замин барои заминҳои кишоварзӣ ҷудо карда шудааст. Ба саноате, ки сармояи хориҷӣ ба он ҷалб карда мешавад, диққати калон дода мешавад. Аммо, комплекси агросаноатӣ аз ҳама рушдкарда ва ҷолиб барои сармоягузорӣ мебошад. То миёнаи ҳазорум, яке аз соҳаҳои муҳим металлургия буда, пас аз соли 2008 ҳаҷми истеҳсолот дар он коҳиш ефт. Бисёр корхонаҳои соҳа дар арафаи муфлисшавӣ қарор дошта, қисми зиёди истеҳсолоти саноатиро муҳандисӣ намояндагӣ мекунад. Маҷористон қувваи кории нисбатан арзон дорад, бинобар ин бисёр ширкатҳои фаромиллӣ дар ин ҷо тиҷорати худро оғоз мекунанд. Маҷористон нисбат ба тақсимоти захираҳои энергетикӣ аз Русия мавқеи мусоид дорад. Қариб тамоми ҳаҷми газ ва нафт тавассути қаламрави он ба кишварҳои Аврупои Ғарбӣ содир карда мешавад. Чанде қабл, Маҷористон ба Украина реэкспортро ба роҳ монд.

Имрӯз иқтисоди Маҷористон рушдёбанда аст. Он тавонист, ки ба марҳилаи пешазбуҳронӣ бирасад. Дар кишвар ба рушди инфрасохтори нақлиётӣ диққати калон дода мешавад. Давлат ба ташаккули маҷмуи нави хизматрасониҳо дар асоси манфиатҳои ҷуғрофии мавҷуда саъй мекунад. Ҳоло дар кишвар яке аз калонтарин боғҳои логистикӣ дар Аврупо бо минтақаҳои гумрукӣ дар марзҳо бо кишварҳои ҳамсоя сохта мешавад. Бо мақсади самаранок ҷалб намудани сармояи хориҷӣ дар кишвар системаи андоз дигаргун карда шуд. Қариб ҳамаи расмиёти маъмурӣ мутобиқ ва муттаҳид карда шудаанд.

Ягона мушкили рушди иқтисодии минтақа истеҳсоли нокифояи энергия мебошад. Вобаста аз минтақаҳо асимметрияи рушд ба назар мерасад. Бахши кишоварзӣ мисли соҳаҳои ояндадор сармоягузории кофӣ ба даст намеорад. Дар навбати худ, ин ба сатҳи даромади аҳолӣ ва муҳоҷират таъсир мерасонад. Аз соли 2010 тасмим гирифта шуд, ки нақши танзими давлатӣ барои нигоҳ доштани рушди иқтисодии кишвар тақвият дода шавад. Як қисми системаи иҷтимоӣ милликунонида шуд, ки мушкилоти касри буҷет ва қарзи давлатро бартараф кард.

Ҳамин тариқ, метавон гуфт, ки масъалаи истиқлолияти низоми бонкии Маҷористон баррасӣ карда мешавад ва иштироки давлат дар бахши бонкӣ тадриҷан меафзояд. Масалан, бонке, ки ба Амрико тааллуқ дошт, харида шуд. Ҳукумат мекӯшад, ки ҳиссаи худро то 60% афзоиш диҳад ва сипас як қисми низоми бонкиро ба дасти хусусӣ фурӯшад. Талабот ба маҳсулоти истеҳсоли Маҷористон низ афзудааст. Баланд бардоштани сатҳи зиндагии хонавода ба афзоиши истеъмоли дохилӣ мусоидат кард. Ҳоло танзими давлатӣ ба зиёд кардани музди меҳнат, инчунин кам кардани андозҳо дар бахши тиҷорат ва андозаи андоз аз даромад барои аҳолӣ нигаронида шудааст.

Сарчашмаҳои интернетӣ:

1. Крючков, И. В. Экономика Венгрии рубежа XIX—XX в. в донесениях генерального консула России в Будапеште В. Львова / И. В. Крючков // Российские и славянские исследования: науч. сб. / Белорус. гос. ун– т.; А. П. Сальков, О. А. Яновский (отв. редакторы) [и др.]. – Минск, 2008. – Вып. 3. – С. 157–165.
2. https://spravochnick.ru/ekonomika/ponyatie_ekonomicheskogo_razvitiya/ekonomicheskoe_razvitie_vengrii/
3. https://fb.ru/article/445102/ekonomika-vengrii-kratkoe-opisanie-istoriya-razvitiya-statisticheskie-dannyie дата обращения:20.03.2023
4. https://ru.wikipedia.org/wiki/Экономика_Венгрии дата обращения: 03.04.2023.
5. Экономика Венгрии. Экономическое развитие и переходная экономика Венгрии. Экономика Венгрии: уровень экономического развития Венгрии (imigrant-hungary.com).

Юсуфӣ Фарзонаи Шуҳрат,

ходими хурди илмии

шуъбаи Аврупо ва Америка