Сесилия Бенсиановна Бакалейшик (Силсила Бону) 13 марти соли 1911 дар шаҳри Любечи вилояти Чернигови Украина дар оилаи яҳудӣ таваллуд шудааст. Вай Донишгоҳи Киевро бо ихтисоси эроншиносӣ хатм кардааст. Дар миёни форсизабонон ӯ бо номи Силсила Бону ё Сесилия Бону маъруф шуда, баъдан тахаллуси ӯ гардидааст.
Силсила дар ҳаждаҳсолагӣ ба Самарқанд рафт ва дар он ҷо бо Абулқосим Лоҳутӣ, нависандаи шӯравии тоҷик, профессори адабиёти классикии форсу тоҷик ва хабарнигори рӯзномаҳои «Правда» ва «Известия» шинос шудааст.
Ӯ дар курсҳои шарқшиносӣ, дар шуъбаи форсӣ таҳсил карда, ба Осиёи Миёна, ба шаҳри Самарқанд сафарбар гардид. Ӯ дар он ҷо забони тоҷикиро ба дараҷаи воло аз худ кард ва баъдтар ба ҳайси диктори радио фаъолият намудааст.
Соли 1925 онҳо ба пойтахти Ҷумҳурии Автономии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон - шаҳри Душанбе меоянд, ки дар он чо Лоҳутӣ аллакай хеле машҳур буд. Ва ин тасодуфӣ нест, зеро тамоми осори Лоҳутӣ дар асл барои точикон фаҳмо аст. Дар синни 19-20-солагӣ издивоҷ карданд. Аз онҳо духтаре шуд, бо номи Лайлӣ, ки пешаи волидайнашро идома дода, шарқшинос (эроншинос) гардид; писари калониашон Далер, филолог, файласуф ва тарҷумон; ва писари хурдии онҳо Гив, рӯзноманигор ва тарҷумон шуданд. Набераашон Мая Лоҳутӣ рассом-таъмиргар ва набераи дигарашон Феликс Лоҳутӣ бастакор мебошад.
Дар Русия аз ибтидо Лоҳутӣ ва Бону дар манзили якҳуҷрагиашон дар шаҳри Маскав зиндагӣ мекарданд. Пас аз таваллуди ду фарзанди аввал дар хонаи хурд зиндагӣ кардан мушкил шуд. Вакте ки Лоҳутӣ соли 1934 котиби масъули Иттифоки нависандагони советӣ шуд, ба онҳо ҳуҷраи калонтар доданд. Муқобилияти шадид ба ихроҷи сокинон монеъ шуд, ки онҳо моликиятро соҳиб шаванд. Лоҳутӣ бо андаке дард ба Молотов навишт, ки диққаташро ба кори супурдаи давлат ҷалб карда наметавонад, чунки оилааш бемор аст. Барои гирифтани ҳуҷраи калон як сол гузашт ва ҳатто мусоидати Сталин лозим шуд.
То соли 1937 онҳо тавонистанд макони зисти васеътар ба даст биёранд. Бо вуҷуди ин, вақте ки ӯ ба тарҷумаи муҷассамаи «Шоҳнома» шурӯъ кард, Бону ва оилааш дар Ивановкаи назди Маскав дар шароити нисбатан фақирона умр ба сар мебурданд.
Аз замоне, ки Абулқосим ҳамсари Сисила шуд, ӯ забони форсиро омӯхт ва дар тарҷумаҳои аввалин кӯмак кард. Дар анҷумани якуми нависандагон дар Москва, соли 1934 М. Горкий ба Силсила маслиҳат дод, ки осори яке аз классикони қадими Шарқро тарҷума намояд. Бо амри тақдир шоира яке аз классикони ҳамноми шавҳараш Абулқосим Фирдавсӣ, ки солҳои 900-ум умр ба сар бурдааст ва асари асосии ӯ «Шоҳнома»-ро интихоб кард.
Ҳамсарон дар болои ҷилди аввал якҷоя кор карда, дар Ивановка зиндагӣ мекарданд. Кор осон набуд. Баъзан М.М.Пришвин ба меҳмонӣ омада, аз пули дарёи Москва аз Дунини ҳамсоя гузашта мерафт. Худи Михаил Михайлович пай бурд, ки тарҷумонҳо хеле бад зиндагӣ мекунанд, аммо Сесилия Бенитсияновна гуфт, ки дар ин ҷо нағз кор мекунад. Табиати рус ва хоксории сокинони маҳаллӣ ба пайдо кардани образҳои Шарқи қадим ёрӣ расонд. Аз соати 4-5 субҳ раванди эҷодӣ оғоз меёфт, гоҳе то бегоҳ кашол меёфт, вале як навъ «норма»-и саҳифаҳои тарҷумашуда иҷро мешуд.
Абулқосим Лоҳутӣ соли 1957 даргузашт, ки ҷилди аввали нашри русии "Шоҳнома" ба нашр расид, боқимондаашро Сесилия танҳо ба уҳда дошт, то соли 1989 интизори охирин ҷилд - ҷилди шашум буд.
Тарҷума бо хислатҳои илмӣ ва поэтикии худ ба таври васеъ эътироф карда шуд. Бону тетраметри амфибрахиро баргузид, ки ба назари ӯ ҳам ба метри аслии форсӣ ва ҳам ба ҷанбаи оҳангии намоишҳои мардумӣ бештар мувофиқат мекунад. Вақте кори эшон оид ба «Шоҳнома» оғоз ёфт, ҳеҷ уҳдадорӣ барои нашр набуд. Пажӯҳишгоҳи шарқшиносии Академияи илмҳои Маскав ба ин кор мухолиф буд, бархе аз ширкаткунандагон тарҷумаи насриро аз тарҷумаи назмӣ афзалтар донистанд.
Дар байни Лоҳутӣ ва директори институт низ ҷанги сиёсӣ ба вуқӯъ пайваст, ки то ба зинаҳои олии ҳукумати Шӯравӣ расид ва ба назар мерасад, ки ҷилди аввали «Шоҳнома» танҳо барои он нашр шудааст, ки Ҷавоҳирлол Неҳру ҳангоми сафараш ба Иттиҳоди Шӯравӣ соли 1955 бо тааҷҷуб гуфт, ки ба мо ягон тарҷумаи русии достоне нарасидааст. Ҳатто пас аз марги Лоҳутӣ мухолифат ба нашри ҷилдҳои баъдии "Шоњнома" идома дошт. Ҷилди дувум, масалан, танҳо баъди мусоидати Нина Петровна Хрушева аз чоп баромад.
Тарҷумаи мукаммали «Шоҳнома» ташаббуси Лоҳутӣ буд, ки ҳамроҳи Бону нашри матни форсии Нафисӣ-Вуллерсро интихоб кардааст (1936).
Силсила Бону се ҷилди ашъори худро аз чоп баровард. Ӯ ҳамчун мутарҷими барҷаста ба забони форсӣ низ маъруф шуд. Имрӯз дар Ивановка кам одамон аз ин зани соҳибақл, ҷамъоварӣ ва эҷодкор, ки забони бегонаро медонист, ёд мекунанд.
Бону аксари осори шавҳараш Абулқосим Лоҳутиро ба забони русӣ тарҷума кардааст. Дар тарҷумаи асарҳои русӣ ва аврупоӣ ба тоҷикӣ низ ҳамроҳи ӯ кор кардааст. “Шоҳ Лир”, ки онро бо муваффақияти бузург Соломон Михоэлс ва Театри давлатии яҳудии Маскав пешкаш карданд, яке аз тарҷумаҳои Лоҳутӣ ва Силсила буд; дигаре «Отелло» буд, ки соли 1941 дар даҳаи санъати тоҷик дар Москва ба забони тоҷикӣ намоиш дода шуда буд.
Соли 1938 Лоҳутӣ дар як номаи хусусӣ ба номи Сталин «Таърихи садбарг» («Достони гул»)-ро ба забони тоҷикӣ навишт ва бо умеди он ки ӯро ба дастгирии Михоэлс ва театри яҳудӣ дар давраи «Тозакории бузург» водор созад. Тарҷумаи шеърии ӯ ба забони русии Бону бо нусхаи асл ҳамроҳ шудааст. Сталин ин шеърро хушомадгӯӣ номид, ки баъд аз он Лоҳутӣ то марги Сталин аламнок мондааст.
Лоҳутӣ дар соли 1941 ба муносибати даҳаи адабиёт ва маданияти тоҷик дар Москва либреттои операи «Коваи оҳангар»-ро дар шаш банд дар мавзӯъҳои «Шоҳнома» навишт. Онро Бону бо Э.Г. Дорфман ба русӣ тарҷума кардааст. Ғайр аз ин ашъори форсии Умари Хайём, Рудакӣ, Румӣ, Саъдӣ, Ҳофизро низ тарҷума кардааст.
Сию ҳашт рубоиёти Хайёмро Бону ба забони русии аъло ва соддаи услубӣ, ки аз ҷиҳати маъно ва шакл наздик ба форсии асил аст, тарҷума кардааст. Ин китоб дар Тоҷикистон нашр шуд, аммо пайдо кардан душвор буд ва то дертар таваҷҷуҳ пайдо накардааст.
Ҳамчунин С. Бону «Найнома»-ро аз «Маснавии Румӣ» тарчума кардааст. Ин тарҷума дар қатори чанде дигар – наср ва назм барои иваз кардани образҳои аслӣ ба меъёрҳои шеърии русӣ, аз даст додани нозукиҳои аслӣ мавриди интиқод қарор гирифтааст. Аз сӯйи дигар, тарҷумаи ӯ аз ғазали Саъдии Шерозӣ “Корвон”-ро ба далели тасхири ҳаҷм ва ритми аслии “устодон” унвон кардаанд. Кӯшишҳои Бону барои тарҷумаи асарҳои Ҳофиз ба русӣ бо ҳуҷҷатҳо асоснок карда шуда аст.
Силсила Бону - Ходими хидматнишондодаи санъати РСС Тоҷикистон 11 январи соли 1998 дар Маскав даргузашт.
Адабиёт:
- Abdullaeva, F.; Chalisova, N.; Melville, C. (2012). "The Russian perception of Khayyаm: from text to image" (PDF). In A.A. Seyed-Gohrab (ed.). The Great Umar Khayyа Leiden University. ISBN978-9087281571.
- Abedi, Kamyar (2009). "Lahuti, Abu'l-Qasem". Encyclopedia Iranica.
- Armeeva, R. (8 November 2003). ""Книга царей" родом из Ивановки". Odintsovo.info. Retrieved 25 November
- Chalisova, N. (1991). "Караван" (PDF). In Prigarina, N.I. (ed.). Сад одного цветка. Moscow: Nauka. ISBN5-02-016750-9.
- Chalisova, N. (2006). "Šāh-nāma translations xiv. Into Russian". Encyclopedia Iranica.
- Chalisova, N. (2007). "Rumi in Russia: A story of translation" (PDF). International Mevlana Symposium Papers. Vol. Istanbul: Motto Project. ISBN 978-605-61104-0-5.
- Kirasirova, Masha (2017). "My Enemy's Enemy: Consequences of the CIA Operation against Abulqasim Lahuti, 1953–54". Iranian Studies. 50 (3): 439–465.doi:1080/00210862.2017.1292817. S2CID 151876817.
- Lahuti, L.G. (2010). "Читая Хафиза. (три газели Хафиза и их переводы в переписке А. н. Болдырева и Ц. Б. Бану)". Irano-Slavica (2).
- Lahuti, L.G.; Chalisova, N. (2018). "Persian Nightingale in the Garden of the Soviet Country: A Poem 'The Story of a Rose' by Abulkasim Lahuti" (PDF). In V.V. Naumkin (ed.). Bulletin of the Institute of Oriental Studies. Vol. Russian Academy of Sciences. ISSN2618-7302.
- Slezkin, Y. (2018). "Новая жизнь". Rīgas Laiks.
- Shoziyoeva, Gulmo (2016). Становление фирдоусиведения в Таджикистане (30-40 гг. XX века) (PDF) (Thesis). Dushanbe: Rudaki Institute of language, literature, oriental and written heritage.
- Surush, M. (2014). Время и мысли. Dushanbe: Adib.
- "Успех трагедии "Отелло" на таджикском языке". Vostochno-Sibirskaya Pravda. No. 95. TASS. 23 April 1941.
- Timenchik, Roman (2017). "Путеводитель по "Записным книжкам" Ахматовой". Пермяковский зборник. Vol. ISBN 978-5457369320.
- Turchinsky, L.; Tarasenkov, A. (2004). Русские поэты XX века. 1900-1955. Studia Poetica. ISBN 978-5041073497.
- "БАНУ Цецилия Бенциановна". Encyclopedia of Russian Jewry. Moscow. 1994. p.
- "Omar Khayyam". Японский Городовой. 1998.
Талбаков Саидаҳтам
Таҳияи ходими хурди илмии
шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ
