(дар ҳошияи баргузории Конференсияи байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо, 29-31  майи 2025, шаҳри Душанбе)

Конференсияҳои байналмилалӣ шакли анъанавии дипломатияи бисёрҷониба буда, вохӯриҳо ё конференсияҳои ҳайатҳои кишварҳои гуногун барои омӯзиш ва ҳалли масъалаҳои мавриди таваҷҷуҳи тарафайн даъват карда мешаванд. Дар тӯли садсолаҳои охир бисёр конференсияву конгрессҳои байналмилалӣ баргузор шуда, дар онҳо қарорҳои зарурӣ қабул гардиданд. Инчунин, вазъиятҳои буҳронӣ ва низоъӣ, ки дар давраҳои гуногун вуҷуд доштанд, бартараф шуданд.

Истилоҳҳои конгресси байналмилалӣ ва конференсияи байналмилалӣ қаблан ба маъноҳои гуногун истифода мешуданд, вале бо мурури замон онҳо ҳамчун мафҳуми ягона мавриди истифода қарор гирифтанд. Бояд гуфт, ки дар аввал фаҳмиши истилоҳи “конгресс” барои тасниф намудани маҷлисҳои намояндагони ваколатдори давлатҳо, ки барои бастани шартномаҳои сулҳ ва аз нав тақсим кардани ҳудудҳо истифода мешуданд. Аз ҷумла, Конгресси Вена (1814—1815), ки баъд аз ҷангҳои Наполеон, Конгресси Париж (1856), ки баъд аз ҷанги Қрим ва Конгресси Берлин (1878), ки дар охири ҷангҳои Русияю Туркия барпо гардиданд. Аммо баъзан ин вохӯриҳо конференсия номида мешуданд, масалан, Конференсияи Лондон (1830-1833) пас аз эълони истиқлолияти Белгия, Конференсияи Лондон (1912-1923) пас аз ҷангҳои Балкан, Конференсияи сулҳи Париж дар соли 1919 ва солҳои 1946-1947 мебошанд.

Баъд аз конгресси Вена дар солҳои 1814—1815 шакли дипломатияи бисёрҷониба ба тартиби умумӣ табдил ёфт. Таҷрибаи андӯхтаи кишварҳо дар чаҳорчӯбаи конгрессҳо ва конференсияҳои байналмилалӣ намунае гардид, ки баъдан дар ташкили сохтор ва фаъолияти созмонҳои байналмилалӣ истифода шуданд.

Унсури асосие, ки конференсияи байналмилалиро аз мулоқоти оддии сиёсатмадорони сатҳҳои гуногун фарқ мекунад ин иштирок вакилони давлатҳо ё ташкилотҳои байналмилалӣ дар конференсия мебошад. Мақсади конференсия тартиб додани шартнома, муҳокимаи шартнома ё қабул кардани он дар рафти гуфтушунид мебошад.

Конференсияҳои байналмилалиро аз рӯи меъёрҳои гуногун вобаста ба ҳадафҳои умумӣ, амалӣ, вазифаҳо, доираи фаъолияти иштирокчиён, мартаба, шакли ташкил ва баргузории онҳо гурӯҳбандӣ кардан мумкин аст.

Вобаста ба мазмун конференсияҳои байналмилалӣ метавонанд сиёсӣ ва умумӣ бошанд. Ҳадафҳои конференсияҳои байналмилалӣ чунин мебошад:

• машваратӣ;

• қонунгузорӣ;

• иттилоотӣ.

Шакли ташкил ва баргузории конференсияҳои байналмилалиро метавон ба дуҷониба ё бисёрҷониба ҷудо кард, ки масъалаҳои махсус ва доимиро баррасӣ мекунанд.

Вобаста ба вазифаи иштирокчиёни конференсияҳои байналмилалӣ метавонанд дараҷаи олӣ (сардорони давлатҳо), сатҳи баланд (сардорони ҳукумат ва вазирони корҳои хориҷӣ) ва миёна (масъулини вазоратҳои корҳои хориҷӣ ва коршиносон) бошанд.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар ҷаҳон ҳамчун кишвари ташаббускор дар ҳалли масоили ҷаҳонӣ ва таъсиргузор дар танзими равандҳои сиёсии минтақа мешиносанд. Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳон қадамҳои устуворе гузошта, бо пешбурди сиёсати мантиқӣ ва пешниҳодҳои созандааш мавқеи худро пурқувваттар намуд ва дар оянда низ бо қадамҳои устувортаре дар паҳнои олам нақшофарӣ хоҳад кард.

Маврид ба зикр аст, ки соли 2022 Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар иҷлосияи 77-ум Қатъномаи “Соли 2025 — Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” – ро, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбарӣ шуда буд, қабул намуд. Ташаббуси навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро 153 давлати аъзои ин созмон ҷонибдорӣ намуданд.

Дар асоси ин қатънома, 21 март Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардид ва қарори дар назди Созмони Милали Муттаҳид таъсис додани Фонди боварии байналмилалӣ барои саҳмгузорӣ ба ҳифзи пиряхҳо ва соли 2025 доир намудани Конференсияи байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо дар шаҳри Душанбе ба тасвиб расид.

Конференсияҳои байналмилалӣ вобаста ба мақсади амалии гузаронидани онҳо дипломатӣ ё ваколатдор шуда метавонанд. Инчунин, дар рафти конференсияҳои байналмилалӣ қарорҳое қабул карда мешаванд, ки аҳаммияти байналмилалӣ доранд.

Дипломатияи бисёрҷонибаи муосир вазифаҳои худро тавассути миёнаравии созмонҳои байналмилалӣ ва кӯмаки мулоқотҳои сатҳи олӣ (сардорони давлатҳо ва ҳукуматҳо) ҳарчи бештар амалӣ менамояд.

Лозим ба ёддоварист, ки дар Конференсияи байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 2500 намоянда аз 80 давлати аъзои Созмони Милали Муттаҳид ва ташкилоти байналмилалӣ иштирок доранд. Дар байни онҳо сарвазир, ноибони президентҳо, муовинони Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид, вазирон ва дигар мансабдорони баландпоя низ ҳастанд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Муовини аввали Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид Амина Муҳаммад, муовини Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид, котиби иҷроияи Комиссияи иқтисодӣ ва иҷтимоии Созмони Милали Муттаҳид барои Осиё ва Уқёнуси Ором (ЭСКАТО) Армида Салсиаҳ Алишаҳбана, Муовини аввали Президенти Ҷумҳурии Исломии Эрон Муҳаммадризо Ориф ва Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон Шаҳбоз Шарифро ки барои иштирок дар нахустин Конференсияи байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо ба шаҳри Душанбе ташриф овардаанд, ба ҳузур пазируфтанд.

Дар вохӯрии мазкур муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба матраҳ гашта, масъалаҳои мазкур мавриди баррасӣ қарор гирифтанд:

• ҳамкории Тоҷикистон бо Созмони Милали Муттаҳид ва ниҳодҳои он;

• рушди инфрасохтор ва таъсиси марказҳои логистикии минтақавӣ;

• дастрасӣ ба нерӯи устувор;

• пешрафти соҳаҳои кишоварзӣ;

• таъсиси ҷойҳои нави корӣ;

• тақвияти ҳамкории Тоҷикистон бо Эрон дар соҳаҳои энергетика, нафту газ, ҳамлу нақли байналмилалӣ, илмиву фанновариҳо, кишоварзӣ, тандурустӣ ва ғайра;

• тавсеаи ҳамкории гуногунҷанбаи робитаҳои байнипарлумонии Тоҷикистон ва Эрон;

• тавсеаи ҳамкории Тоҷикистон бо Эрон дар чаҳорчӯбаи созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Ҳамкории Шанхай, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва Созмони ҳамкории исломӣ;

• густариши робитаҳои Тоҷикистон ва Покистон дар соҳаҳои мухталифи иқтисод, бахусус дар бахшҳои энергетика, коммуникатсия ва нақлиёт;

• баррасӣ аҳаммияти муҳими тарҳи CASA-1000 ҳамчун пайвандгари минтақаи фарохи Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ;

• тавсеаи роҳҳои ҳавоӣ, оҳан ва мошингард, ҳамчунин дастрасӣ ба бандарҳои Покистон мебошад;

• тавсеа бахшидан ба ҳамкории иқтисодӣ идомаи фаъолияти самарабахши Комиссияи муштараки байниҳукуматӣ, Шӯрои муштарак ва Форуми навбатии соҳибкорони Тоҷикистону Покистон.

Конференсияи байналмилалии мазкур аввалин ҳамоиши сатҳи баланди ҷаҳонӣ буда, бо иштироки кишварҳои аъзои Созмони Милали Муттаҳид, ҷомеаи байналмилалӣ, созмонҳои ғайриҳукуматӣ, доираҳои илмӣ ва дигар ҷонибҳои манфиатдор ба масъалаи обшавии пиряхҳо бахшида мешавад.

Бояд қайд намуд, ки дастгирии иттилоотии баргузории чорабинӣ аз ҷониби беш аз 350 намояндаи воситаҳои ахбори омма, аз ҷумла зиёда аз 150 намояндаи расонаҳои маъруфи хориҷӣ, аз қабили “Ал-Ҷазира”, “Euronews”, “TRT-Avaaz”, “France-Presse”, “ИТАР-ТАСС” ва дигарон  таъмин карда мешавад, ки фаъолияти байналмилалии шаҳри Душанберо дар арсаи ҷаҳон мауррифӣ мекунад.

Дар баробари ин, аз натиҷаи конференсияи байналмилалии мазкур қабули ҳуҷҷатҳои муҳимми байналмилалӣ зайл дар назар аст:

• Эъломияи шаҳри Душанбе оид ба пиряхҳо – даъвати ҷаҳонӣ барои иқдоми фаврӣ;

• Хулосаи ҳамраисон — тавсияҳо, хулосаҳо ва пешниҳодҳои асосӣ;

• Даъвати шаҳри Душанбе — паёми сиёсӣ ва платформа барои дурнамои ҳамкории байналмилалӣ.

• Конференсияи шаҳри Душанбе дар пешбурди барномаи иқлим ва таҳкими ҳамкории байналмилалӣ барои ҳифзи пиряхҳо- муҳимтарин манбаъҳои оби тоза дар сайёра.

Дар тӯли асрҳои зиёд дипломатия ба ҳадафҳои худ тавассути намояндагиҳои муваққатӣ, ки дар робитаҳои аввалини байни ҷамоатҳо ё давлатҳо истифода мешуданд, ба даст омадааст. Мувофиқи доктрина, намояндагиҳои муваққатӣ дар шакли дипломатияи махсус ё вазифаҳои махсус вуҷуд доранд.

Метавон ќайд намуд, ки таснифоти мазмун ва мундариљаи мафњуми “дипломатия” аз бисёр љињат ба њам монанд мебошад. Дар луѓати дипломатї чунин оварда шудааст: “дипломатия – ин воситаи амалї намудани сиёсати хориљии давлат, ки маљмўи чорабинињо, воситањо ва методњои ѓайрињарбиро пешнињод менамояд, ки бо назардошти шароит ва хусусияти мушаххаси вазифањои њалшаванда истифода мешавад; фаъолияти расмии сарони давлатњо ва њукуматњо, вазирони корњои хориљї, идорањои корњои хориљї, намояндагињои дипломатї дар хориљї, намояндагињо дар конференсияњои байналмилалӣ оид ба амалї намудани маќсад ва вазифањои сиёсати хориљии давлат, њимояи њуќуќ ва манфиатњои давлат, маќомотњо ва шањрвандони он дар хориљї бошад.

Ҳамин тариқ, яке аз самтҳои афзалиятноки фаъолияти байналмилалии шаҳри Душанбе роҳандозӣ ва рушди ҳамкориҳо дар доираи созмонҳои байналмилалӣ ва баргузории конференсияиҳои байналмилалӣ мебошад. Аз ин рӯ, фаъолияти мазкур “дипломатияи шаҳрӣ” номида мешавад.

Дар баробари ин, таҷрибаи дипломатияи шаҳри Душанбе дар самтҳои пешбурди фаъолияти байналмилалӣ заминаҳои мусоидро барои коркард ва истифодаи дигар усулҳои “дипломатияи шаҳрӣ” фароҳам меорад. Имрӯз шаҳри Душанбе дар ташкил ва баргузории чорабиниҳои сатҳи байналмилалӣ, конференсияҳои ҳалли мушкилиҳои минтақавӣ ва умумиҷаҳонӣ, намоишгоҳҳои молу маҳсулот, баргузории мусобиқаҳои фарҳангӣ ва варзишӣ таҷрибаи бузург дорад. Аз ин рӯ, тақвияти чунин усулҳои дипломатияи шаҳрӣ метавонад дар соҳибнуфузгардии шаҳри Душанбе месоидат намояд.

РАҲМОНЗОДА Азимҷон Шералӣ

ходими калони илмии Шуъбаи Аврупои 

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ