Дар замони муосир, забони давлатӣ ва ҳувияти миллӣ ин ду ҷузъи асосии ташаккули ҷомеаи башарӣ дар муносибатҳои давлатӣ ва иҷтимоӣ ба ҳисоб меравад. Инқилоби иттилоотӣ ва раванди ҷаҳонишавӣ дар чанд даҳсолаи охир, ки марзҳои забон ва ҳувиятро убур кардааст, бештар ба ин ду ҷанбаи калидии миллӣ, забон ва ҳувият таъсир расондааст.

         Адабиётшинос Муҳаммадҷон Шакурӣ дар сарсухани китоби худ «Забони мо-ҳастии мост» қайд намудааст, ки «инсон бояд аз худ бехабар намонад. Ҷамъият бояд ҳамеша аз ҳоли худ огоҳ бошад. Худшиносӣ яке аз шартҳои асосии зиндагии одамвор аст: агар ба монанди одам зиндагӣ кардан хоҳем, бояд лаҳзае аз худҷуиву худрасӣ намонем, бояд ҳамеша худогоҳиро такмил диҳем».

         Дар ин асри ҷаҳонишавӣ ҳувият нақши вижае дар таъмини амнияти на танҳо сиёсӣ, балки фарҳанг, забон, расму оин ва дигар унсурҳои миллӣ мегузорад. Мутаасифона, инқилоби иттилоотӣ ва технологияи муосир бо як суръати баланд рушд карда, давлатҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ ва сиёсӣ пешрафта кӯшиш мекунанд, ки мардумони давлатҳои хурд ва ақибмондаро мағзшуӣ карда, дар зери салтанати худ қарор диҳанд. Бо дарки ин масъалаи хеле муҳим барои миллат ва давлати мо, ҳануз бо касби истиқлолият, Ҳукумати Ҷумҳурӣ бо роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдомҳои муҳим ва саривақтиро ба роҳ монданд.

         Асоситарин дастоварди миллии мо дар масъалаи забони тоҷикӣ, додани мақоми давлатӣ ба он буд. Тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 июли соли 1989 таҳти рақами №150 «Дар бораи забон» муайян  гардида, аз 5 – октябри соли 2009 таҳти рақами №553 ба забони тоҷикӣ мақоми давлатӣ дода шуд, ки ин иқдоми ҷиддие барои тақвияти забони давлатӣ гардид.

         Дар ин замина, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» дурнамои рушди забони тоҷикиро дар шароити сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар муайян месозад, ки барои татбиқи ин қонун дар ҷумҳурӣ – Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис ёфта, ҳадафи асосии он танзим ва ҳамоҳангсозии истилоҳот ва назорати истифодаи меъёрҳои забони адабӣ мебошад. Қобили зикр аст, ки таъсиси ин сохтор низ як дастоварди муҳими кишвари мо дар покизагии забони тоҷикӣ ва ё забони давлатӣ аст. Бо ин сохтори муҳим аз 3 сентябри соли 1998 таҳти №395 Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ бо таҳрири нав чоп ва пешкаши шаҳрвандон гардид.

         Нақш ва талоши дигари Ҳукумати Ҷумҳурӣ барои эҳё ва барқарории забони давлатӣ ва ҳувияти миллӣ тағйир додани номи  чандин шаҳру ноҳияи ҷумҳурӣ буд, ки дар тӯли таърих бо фишори қавму миллатҳои дигар ба фарҳангу забони тоҷикӣ, номҳои аслии онҳоро иваз карда буданд. Масалан, аз соли 2000 то 2020 номи 1113 воҳидҳои маъмурию ҳудудӣ ва маҳалҳои аҳолинишини ҷумҳурӣ ба монандӣ:  Ҷиргатол - Лахш, Ҷиликул - Дӯстӣ, Қумсангир - Ҷайҳун, Шӯробод - Шамсиддини Шоҳин, Ғончӣ – Деваштич, шаҳри Қайроққум - Гулистон ва Чкаловск - Бӯстон ва ғайра, ки ҳадаф аз эҳёи асолати миллию таърихии номҳо, тарғибу ташвиқи анъанаҳои миллӣ, баланд бардоштани ҳисси ифтихори аҳолӣ мебошад, иваз гардиданд. Ташабуси дигаре, ки барои ҳифз ва покизагии забони тоҷикӣ сурат гирифт, таҳияи як силсила асарҳо дар самти забони тоҷикӣ аст. Масалан, асарҳо оид ба таърихи забони тоҷикӣ, забони муосири тоҷикӣ, фарҳангу луғатномаҳои гуногун «Фарҳанги тоҷикӣ ба русӣ», «Фарҳанги тафсири забони тоҷикӣ», «Донишномаи Рӯдакӣ» «Фарҳанги мукаммали забони тоҷикӣ»  ва ҳамчунон, дар моҳи марти соли 2020 китоби дувуми «Забони милат – ҳастии миллат» бо фарогирии таърихи забони тоҷикӣ аз асри ХIII то ибтидои асри ХХ ба чоп расид.

         Дар ин радиф, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон - дар суханронӣ ба муносибати Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, санаи 4. 10. 2019 қайд намуда буданд, «Забони модарии мо - забони ширину шево ва шоиронаи тоҷикӣ, ки донишу маърифат дар тӯли ҳазорсолаҳо андӯхтаи мардумро дар худ нигоҳ доштааст, гӯётарин далели ҳастӣ ва мақоми ҳаётбахши он дар сарнавишти таърихии миллати мо ба ҳисоб меравад». Ҳамчунин бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 июли соли 2007 соли 2008 Соли забони тоҷикӣ эълон гардид ва якҷо бо 1150 солагии устод Рӯдакӣ таҷлил ба амал омад.  Инчунин, бо ибтикори роҳбари давлат оид ба нашр ва ба ҳар хонавода тақдим кардани китоби «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров ба забони тоҷикӣ ва асари безаволи «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ мебошад, ки ба ин восита дар рушди  эҳсоси ватандорӣ ва ифтихор аз забону фарҳангу тамаддуни миллӣ мусоидат мекунад. Ҳамчунон эълони озмуни ҷумҳуриявии «Шоҳномахонӣ» соли 2026 ба ифтихори 35 - солагии ҷашни муқаддаси миллӣ – Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки  бо мақсади таҳкими ҳамаҷонибаи ҳувияти миллӣ, арҷгузорӣ ба таърихи миллати тоҷик, тақвияти ҳисси худшиносии миллӣ, ки баргузор мешавад.

         Оид ба ин масъала, И. В. Сталин қайд намудааст, ки «Тоҷикон халқе мебошанд, ки интеллегенсияи онҳо шоири бузург Фирдавсиро ба вуҷуд овардааст” ва беҳуда нест, ки тоҷикон, анъанаҳои мадании худро аз ӯ шурӯъ карда идома медиҳанд.

         Ибтикору талошҳои Ҳукумати мамлакат дар таҳияи қонуну барномаҳои гуногун, ҷашну чорабиниҳои мухталиф танҳо барои ҳифзи арзишҳои ғании миллӣ ва гузоштани як забони тозаву ноби тоҷикӣ ба наслҳои оянда мебошад.

         Пас дар сурате, ки аҷдодони мо дар давоми таърих новобаста аз сиёсат ва гирудорҳои сиёсӣ, забону фарҳанг ва дигар арзишҳои миллии мо тоҷиконро то имрӯз ҳифз карда, то ба мо мерос гузоштаанд, ки мо низ бояд дар навбаи худ ҳамчунон ин забони арзишманди хешро ба насҳои оянда тозаву ноб боқӣ гузорем.

ОЛИМОВА Нушофарин

докторанти PhD-и соли 3-уми

шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

Манбаи истифодашуда:

1. https://www.president.tj/event/ domestic (санаи муроҷиат 01.10.2025)

2. Шукуров Мухаммадҷон // Забони мо ҳастии мост.— Душанбе; Маориф. 232 саҳ. С. 2

3. Бузургон дар васфи забони тоҷикӣ С. Аминов., Д. Нуриддинова. Великие умы о таджикском языке, -Душанбе: «Ирфон», 2015 - 36с. с 10»