(дар ҳошияи сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷопон барои ширкат дар ҳамоиши Муколамаи «Осиёи Марказӣ — Ҷопон»)

       Минтақаи Осиё қисми зиёди аҳолии курраи заминро ташкил медиҳад, ки ин аҳамияти бузурги стратегӣ ва геополитикӣ дорад. Тавоноии кишварҳои Осиё дар гуногунӣ ва таҳаввулоти мардуми он вобастаги дорад, ки минтақаро ба макони инкишофи босуръаттарини ҷаҳон табдил медиҳад. Инчунин, кишварҳои Осиё пайваста талош меварзанд, ки равобит ва ҳамгироии минтақавиро тавсеа дода, заминаҳои хуб барои фаъолноксозии  форуму нишастҳои тиҷоратӣ ва машваратӣ дар бахшҳои гуногунро мустаҳкам созанд. Ҳар лоиҳаву барномаҳои кишвари Осиё чун василаву воситаҳои созанда маҳсуб ёфта, рушду такомули давлат ва сокинонро беҳтар роҳандозӣ менамояд.

       Мавриди зикр аст, ки дар қитъаи Осиё зиёда аз 50 давлат мавҷуд мебошад, ки бештари онҳо дар созмонҳо ё форумҳо узвият дошта, ҳамкорӣ доранд. Дар ин радиф Сингапур, Филиппин, Таиланд, Чин, Ҳиндустон, Покистон, Ҷопон, Корея, Индонезия, Малайзия, Туркия, Арабистони Саудӣ, Кувайт, Қатар, Эрон минтақаҳои Осиёи Марказӣ аз ҷумла Тоҷикистонро, ки аз давлатҳои  нақшофарандаи  минтақавӣ ба шумор мераванд, метавон зикр кард.

       Ҳамин тариқ, Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарёфти Истиқлоли давлатӣ равобити   дипломатиашро бо кишварҳои ҷаҳон ба хусус Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ, аз ҷумла Покистону Ҳиндустон, Чину Муғулистон, Ҷопону Кореа, Малайзияву Индонезия барқарор намуда, ҳамкориҳои хубу ҳасана дорад.

        Бояд зикр кард, ки кишварҳои Осиёи Марказӣ аз аввали даврони соҳибистиқлолӣ бо минтақаи Осиёи Ҷанубу Шарқ равобити хубу ҳасана барқарор намуда, бо доштани  ҳамкориҳои  муштарак дар бахшҳои гуногун  иқтидори фаровони табиӣ ва ташаббусҳои созандаи худ дар ҳалли масоили гуногуни ҷаҳон нақши стратегӣ  мебозанд.

        Ҳамин тавр, миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷопон 2 феврали соли 1992, Тоҷикистону Покистон 6 июни 1992 ва Тоҷикистону Ҳиндустон Тоҷикистон 28 августи соли 1992 муносибатҳои дипломатӣ барқарор намуда, сафирону сафоратхонаҳо миёни ин кишварҳо ба фаъолият оғоз карданд. Дар Донишгоҳи байналмилалии забонҳои хориҷии Тоҷикистон  кафедраи забони ҷопонӣ, курсҳои махсуси забони ҷопонӣ таъсис дода шуданд.

        Тибқи маълумот Ҷопон ҳамчун як қудрати бузурги иқтисодӣ дар ҷаҳон буда, чорумин содиркунанда ва шашумин воридкунанда  дар ҷаҳон мебошад. Ҷопон  кишвари пешрафта ва дорои сатҳи зиндагии хеле баланд буда, аз зиёдтарин давомнокии умр ва пасттарин сатҳи фавти кӯдакон  мебошад.                                       

         Асосу аслияти муҳим дар муносибатҳои дуҷониба ин боздидҳои корӣ ва расмии роҳбарону намояндагони гуногун ба хусус Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз кишварҳои Ҷопону Покистону Ҳиндустону Чин ташкил медиҳад, ки натиҷаи сафарҳо ба рушди ҳамкориҳои дуҷонибҳо такони тоза мебахшад.

        Бояд зикр кард, ки  санаи 18 декабр соли 2025 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои анҷоми сафари расмӣ ва иштирок дар Ҳамоиши Муколамаи «Осиёи Марказӣ - Ҷопон» ба шаҳри Токиои Ҷопон сафар карданд, ки барои рушди муносиботи дӯстона, ҳамкориҳои мутақобилан судбахш ва таҳкими заминаи қарордодию ҳуқуқии ҳамкорӣ такони ҷиддӣ бахшида, ҷиҳати тавсеаи минбаъдаи  ҳамкориҳо кумак мерасонад. Зимни мулоқот вазъи кунунии равобити дуҷониба дар самтҳои гуногун, инчунин таҳкими минбаъдаи ҳамкории ду мамлакат дар доираи Муколамаи «Осиёи Марказӣ + Ҷопон» низ муҳокима мегарданд.

        Бояд қайд намуд, ки то имрӯз се даври машваратҳо байни вазоратҳои корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷопон баргузор гардидаанд. Заминаи шартномавӣ-ҳуқуқии ду кишварро зиёда аз 65 созишномаҳои байниҳукуматӣ ташкил медиҳанд.

        Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷопон дар чаҳорчӯби СММ ва дигар созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва ниҳодҳои молиявӣ ҳамкорӣ менамоянд. Ҳар ду кишвар дар бисёр масъалаҳои муҳими байналмилаливу минтақавӣ мавқеи яксон ё наздик дошта, ташаббусу номзадиҳои якдигарро дар доираи созмонҳои байналмилалӣ ҷонибдорӣ менамоянд. Дар самти ҳамкориҳои бисёрҷониба метавон нақши ба Муколамаи «Осиёи Марказӣ + Ҷопон» - ро муҳим шуморид, ки сифати пули иртиботии минтақавӣ аз соли 2004 инҷониб амал мекунад. Санаи 24 декабри 2022 дар Токио нишасти 9-ми вазирони корҳои хориҷии “Муколамаи Осиёи Марказӣ+Ҷопон" доир шуда, масъалаҳои тавсеаи ҳамкориҳои Осиёи Марказӣ бо Ҷопон, 30-солагии истиқрори муносибатҳои дипломатӣ, татбиқи ҳадафҳои рушди устувор дар минтақа ва таҳкими муносибатҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ баррасӣ гардиданд. Дар ин зимина, таҳкиму тавсеаи робитаро миёни ин ду кишвар  фаъолияти Агентии ҳамкориҳои байналмилалии Ҷопон (JICA) ташкил медиҳад, ки аз соли 2006 дар рушди соҳаҳои иҷтимоии Тоҷикистон саҳм мегузорад.

        Ҳамоиши Муколамаи «Осиёи Марказӣ-Ҷопон» кишварҳои узви Осиёи Марказӣ ва Ҷопон, ки масъалаи рушди ҳамкориҳои минтақавӣ дар соҳаҳои мухталифро мавриди муҳокима қарор мегирад. Инчунин, лоиҳаҳои мухталиф, аз ҷумла инкишофи соҳаи кишоварзӣ, иқтисоди рақамӣ, технология ва зеҳни сунъӣ ё ҳушмандро баррасӣ намуда, ҳамкориҳоро вусъат мебахшанд.

        Ёдрас бояд шуд, ки лоиҳаи JICA-и Ҷопон ҳамкориҳои техникии худро бо Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз аз соли 1993 бо даъвати хизматчиёни давлатӣ бо мақсади таҳсил дар Ҷопон ва аз худ намудани таҷриба доир ба рушди идоракунии давлат ва рушди соҳаи макроиқтисодӣ оғоз намуда, беш аз 35 лоиҳаи Агентии Ҷопон оид ба ҳамкориҳои байналмилалӣ (JICA) бо маблағи беш аз 349, 6 млн. доллари ИМА  роҳандозӣ шудааст. Бояд зикр кард, ки лоиҳаи JICA ғайр аз Тоҷикистон бо кишварҳои дигари минтақаи Осиё аз ҷумла Ҳиндустону Покистон низ ҳамкорӣ дошта, барои рафъи камбизоатӣ, пешбурди сармоягузорӣ ва инчунин рушди инфрасохтор собиқаи беш аз 60 сола дорад. Он дар таҳкими шабакаҳои илмӣ-саноатӣ ва лоиҳаҳои муштараки Ҷопону Ҳиндустон дар Африқо дар доираи "Озод ва кушодаи Уқёнуси Ором" мусоидат мекунанд. Ҳамин тариқ, лоиҳаи JICA-и Ҷопон дар се самти асосӣ ба кишвари Покистон низ кӯмак мерасонад, ки шомили   таъмини амнияти инсонӣ ва суботи иҷтимоӣ тавассути сармоягузории сармояи инсонӣ ва тавсеаи хадамоти иҷтимоӣ, баланд бардоштани сифати баланди рушди иқтисодӣ тавассути беҳтар намудани муҳити сармоягузорӣ ва  барқарории сулҳ ва субот  мебошанд.

        Бо чунин арзишу муҳимиятҳо ҳамкориҳо миёни Тоҷикистону Ҷопон дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла илму маориф тибқи нақша аз соли 1993 рушд ёфта, беш аз 2500 кормандони соҳавии Тоҷикистон дар давраҳои омӯзишӣ дар Ҷопон иштирок кардаанд. Лоиҳаи “Барномаи бурсияҳои таҳсилӣ барои рушди иқтидори захираҳои инсонӣ” (JDS) дар омодасозии мутахассисон дар соҳаҳои муносибатҳои байналмилалӣ, ҳуқуқ, иқтисод ва менеҷмент аз соли 2009 роҳандозӣ шудааст, ки ба  рушди маҳоратҳои гуноногуни мутахасиссон кумак мерасонад.

         Робитаҳо миёни Тоҷикистону кишварҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ба хусус Ҷопон хело хуб роҳандозӣ шуда, тавсеа ёфтааст, ки беҳтарин мисоли онро дар  сафари судманди кории президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ба Ҷопон метавон мушоҳида кард.

         Мавриди зикр аст, ки санаи 02.12.2024  дар доираи сафари корӣ ба шаҳри Токиои Ҷопон президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қобилҷон Хушвахт бо президенти Агентии байналмилалии Ҷопон (JICA) Акиҳико Танака мулоқот анҷом дод. Тибқи санадҳои расмӣ ҷонибҳо дурнамои рушди ҳамкориҳои илмию таҳқиқотии муассисаҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Агентии байналмилалии Ҷопон (JICA) мавриди баррасӣ қарор дода, ибрози андеша намуданд.  Қобили қайд аст, ки Агентии байналмилалии Ҷопон (JICA) дар дастгирии рушди устувори Тоҷикистон нақши муҳим дошта, аз замони барқарории равобити дипломатӣ лоиҳаҳоро дар бахшҳои калидӣ, аз ҷумла кишоварзӣ, маориф, тандурустӣ ва идоракунии захираҳои табиӣ амалӣ месозад. Аз ин лиҳоз, пешрафту пешбурди корҳои илмию тадқиқотӣ, интиқоли технология ва дастовардҳои илмиро бе дастгирии иҷтимоии олимон, бахусус муҳаққиқони ҷавон тасаввур кардан ғайриимкон буда, дастгирии иҷтимоии олимон муҳим арзёбӣ мегардад.

         Дар ҳошияи сафари корӣ ба Донишгоҳи Васедаи Ҷопон  бо декани факултети муҳандисии донишгоҳ Йонеда ва профессор Ямамото Томоюки мулоқоти судманд анҷом ёфта, заминаҳо барои олимони Донишгоҳи Васеда ва олимони Институти забон ва адабиёти ба номи А.Рӯдакӣ ва Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баҳри таҳқиқотҳои муштарак байни ҳам роҳандозӣ шуданд.

        Дар доираи сафари худ ба Ҷопон президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қобилҷон Хушвахтзода ва ноиби президенти Агентии илм ва технологияи Ҷопон (JST) Моримото Шигео мулоқоти судманд дошта, масъалаҳои ҳамкорӣ дар бахши илм ва технология, таҳқиқоти муштарак ва дастгирии олимони ҷавон, иштироки фаъолонаи Агентии илм ва технология дар татбиқи барномаи SATREPS (Шарикии таҳқиқоти илмӣ ва технология барои рушди устувор) мавриди баррасӣ қарор дода, мубодилаи академиро миёни донишгоҳҳои Ҷопон ва Тоҷикистон тавассути стипендия ва грантҳо дастгирӣ  намуда, ҳамкориҳоро бо олимони тоҷик роҳандозӣ намуданд.

        Мавриди зикр аст, ки аз замони  фаъолияти Агентии байналмилалии Ҷопон (JICA) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар  рушди дарозмуддат ва ҳалли мушкилоти асосии иҷтимоиву иқтисодӣ саҳм гузошта, бо шарофату ҳимояи он кишвар  ба фанновариҳо ва донишҳои пешрафта дастрасӣ пайдо карда истодааст, ки ба таҳкими равобити дуҷониба  ва расидан ба ҳадафҳои рушди устувор мусоидат мекунад.

        Кишвари Ҷопон дар тарҳу лоиҳаҳои хурду бузург дар доираи кумакҳои грантӣ ва техникӣ, аз ҷумла лоиҳаҳои грантии бозсозии роҳҳои автомобилгарди Дӯстӣ-Панҷи Поён, Бохтар-Дӯстӣ, сохтмони терминали боркашонии фурудгоҳи байналмилалии Душанбе ва қитъаи роҳи Қизилқалъа-Бохтари шоҳроҳи Душанбе-Бохтар роҳандозӣ шуда, ин кишвар барои беҳбудии системаи оби нӯшокӣ дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ пайваста саҳм мегузорад. Ҳамкориҳо дар соҳаи энергетика батадриҷ ривоҷ ёфтанд, ки истифодадиҳии лоиҳаи «Беҳтар кардани вазъи зеристгоҳҳо дар шаҳри Душанбе» намунаи беҳтарин он мебошад.

        Бояд зикр кард, ки Тоҷикистон дар доираи форуму созмонҳои гуногун, бо кишварҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, аз ҷумла Покистону Ҳиндустон ва Ҷопон ҳамкориҳои ҳасана дорад.  Кишварҳо ҷиҳати таҳкими сулҳу суботи минтақавӣ, ҳифзи арзишҳои муштараки миллӣ, ҳамкориҳои боварибахши дуҷониба ва бисёрҷониба, мубориза алайҳи терроризм ва экстремизм, гардишу қочоқи маводи мухаддир, тақвияти ҳамкориҳои тиҷоратӣ ва иқтисодӣ, ҳифзи суботи минтақавӣ, нигаҳдошти сулҳ ва амният дар минтақа ҳамкорӣ дошта, тадбиру чораҳоро барои баррасии масоили мубрами минтақаи Осиё хусусан, пешгири таҳдиду хатарҳо, хушунат, ҷангу ҷидолу ноадолатиҳои иҷтимоӣ дар минтақа меандешанд.

        Дар ниҳоят бояд зикр кард, ки қитъаи Осиё дорои манбаи фаровони табии, илму фарҳанг, миллату халқиятҳои гуногун буда, дар доираи форуму созмонҳо, аз ҷумла СММ, СҲШ, АСЕАН, МҲТБО ва доиҳаҳову барномаҳо ба хусус JICA (Ҷопону Тоҷикистон ва Осиёи Шарқӣ)  CASA 1000 (Тоҷикистону Покистон ва Осиёи Ҷанубӣ) ба ҳамгироии кишварҳои минтақа мусоидат хоҳад кард.

         Сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷопон заминаи хубро дар муколимаи кишварҳо ва ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон фароҳам оварда, барои рушди иқтисод ва саноат, илму маориф ва такмили касб ва дониши наслҳои ҷавон бо истифодаи дуруст аз технологияи муосир кумак хоҳад расонд. 

Мирсаид Раҳмонов 

ходими калони илмии

шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ