Дар ҳошияи иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамоиши сарони давлатҳои

“Осиёи Марказӣ- Чин” дар шаҳри Остона, Қазоқистон, 17 июни соли 2025

    Санаи 16-уми июни соли 2025 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иштирок дар ҳамоиши сарони давлатҳои “Осиёи Марказӣ- Чин” ба шаҳри Остонаи Қазоқистон сафар намудан. Дар ин сафар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро вазири корҳои хориҷӣ, Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба робитаҳои хориҷӣ, вазири рушди иқтисод ва савдо, нақлиёт, саноат ва технологияҳои нав, раиси Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва дигар шахсони расмӣ ҳамроҳӣ намуданд.  Дар таърихи муносибатҳои дипломатӣ сафари мазкур як воқеаи таърихӣ ба шумор меравад, ки хусусияти сиёсӣ ва стратегиро ба худ касб намудааст.

    Дар таърихи муносибатҳои байналмилалӣ Формати нави муносибатҳо “5+1” ба вуҷуд омад, ки хусусияти махсуси сиёсиву иқтисодиро пайдо намудааст. Аз ин рӯ, кишварҳои абарқудрат таваҷҷуҳи бештаре ба ин Формат намуда, ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои сиёсӣ, дипломатӣ, тиҷоратӣ, иқтисодӣ, энергетикӣ, саноатӣ ва тақйирёбии иқлим  ба роҳ монда пайваста густариш медиҳанд. Солҳои охир кишварҳои абарқудрат ба минтақаи Осиёи Марказӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои гунонгун дар доираи Формати “5+1” ба роҳ мондаанд. Метавон қайд кард, ки Ҷумҳурии Мардумии Чин, Япония, Кореяи Ҷанубӣ, Олмон, Ҳиндустон, ИМА, Россия ва Италия ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаи худро бо кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дар ҳамин формат роҳандозӣ кардаанд.

    Мавриди зикр аст, ки дар робита ба стратегияи Чин, Си Ҷинпин аввалин сафари худро ба минтақа ба ҳайси раисиҷумҳури Чин соли 2013 анҷом дода, дар муддати 10 соли охир ҳафт маротиба аз кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дидан намудааст. Ҷумҳурии Мардумии Чин бо вуҷуди таъхир дар Формати “5+1”дар минтақа ҳузури дарозмуддат ва назарраси иқтисодӣ дорад. Дар тиҷорат Ҷумҳурии Мардумии Чин мавқеи муҳими шарикӣ дошта,   дуюм шарики муҳимтарини минтақа мебошад. Инчунин Ҷумҳурии мардумии Чин ба инфрасохтори моддӣ ва рақамӣ дар минтақа сармоягузорӣ мекунад.  Мулоқоти минтақавӣ падидаи нав набуд, зеро кишварҳо давра ба давра дар доираи “Ташаббуси як камарбанд як роҳ” ва Созмони Ҳамкории Шанхай мулоқот менамуданд. Моҳи июли соли 2020 дар Ҷумҳурии Мардумии Чин нахустин нишасти вазирони корҳои хориқии панҷ кишвари Осиёи Марказӣ дар доираи Формати “5+1” баргузор гардид. Мулоқоти мазкур бо ибтикори Чин баргузор гардида, ба ҳамкориҳои муштарак дар ҳалли мушкилоте, ки дар натиҷаи пандемия ва рушди иқтисод дар минтақа ба миён омадааст, нигаронида шуда буд. Пекин бо дарназардошти системаҳои нигаҳдории тандурустӣ ва вазъияти пуршиддати иқтисодӣ фурсати муносиб барои афзоиши нуфузи худ дар минтақаи Осиёи Марказӣ медонист. Дар доираи мулоқоти роҳбари Чин иброз дошт, ки барои фароҳам овардани “долони сабз”, барои маҳсулоти худ ба Осиёи Марказӣ ва афзоиши хариди маҳсулоти кишоварзӣ аз минтақа омода мебошад.[1.c127]

    Вохурии дувуми “5+1” Чин-Осиёи Марказӣ аз сани 16-18 июн дар шаҳри Остонаи Қазоқистон бо иштироки сарони давлатҳо баргузор гардид. Саммити мазкур ба рушди назарраси иқтисодӣ мусоидат намуда, дар ҷараёни Форуми ҳамкориҳои саноатӣ ва сармоягузорӣ миёни Чин ва Осиёи марказӣ 58 созишнома бо маблағи 25 миллиард доллари амрикоӣ ба имзо расониданд. Созишномаҳои мазкур соҳаҳои технологияҳои сабз, энергетика, кишоварзӣ, инфрасохторро дар бар мегирад. Аз соли 2023 гардиши молу маҳсулот миёни Чин ва Осиёи Марказӣ афзоиш ёфта, дар соли 2024 гардиши молу маҳсулот ба 94,82 миллиард доллари амрикоӣ расид ва танҳо миёни Қазоқистон гардиши молу маҳсулот ба 43,82 миллиард доллари амрикоро дар бар мегирифт, ки натиҷаи баланд мебошад.

Қазоқистон: Воридот 18,7 миллиард доллари амрикоӣ (30% ҳаҷми умумӣ), содирот 15 миллиард доллари амрикоӣ (16% ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Тоҷикистон: Воридот 3,68 миллиард доллари амрикоӣ (56% аз ҳаҷми умумӣ)  ва содирот 250 миллион доллари амрикоӣ (16% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Қирғизистон: Воридот 3,68 миллиард доллари амрикоӣ (29% аз ҳаҷми умумӣ)  ва содирот 887 миллион доллари амрикоӣ (26% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Узбекистон: Воридот 12,7 миллиард доллари амрикоӣ (32% аз ҳаҷми умумӣ)  ва содирот 1,82 миллиард доллари амрикоӣ (6% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.

Туркманистон: Воридот 957 миллион доллари амрикоӣ ( 20% аз ҳаҷми умумӣ) ва содирот 9,63 миллиард доллари амрикоӣ (62% аз ҳаҷми умумӣ) ташкил медиҳад.[2]

    Қобили зикр аст, ки дар ҳошияи ҳамоиши дуввуми  сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Чин санаи 17 - уми июни соли 2025 дар Остона Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо раиси ҷумҳурии Чин Си Ҷинпин мулоқот намуданд. Сарони давлатҳо зимн мулоқот вазъи кунунӣ ва дурнамои рушди муносибатҳои Тоҷикистону Чинро барраси намуда, ба самтҳои асосии ҳамкориҳои дуҷониба таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд.  Раисиҷумҳури Чин аз ташаббусҳои Тоҷикистон дар соҳаи  муҳити зист, махсусан кӯшишҳо дар соҳаи дипломатияи об ва иқлим баҳои баланд доданд. Инчунин Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмонро бо баргузории нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо, ки дар Душанбе баргузор гардид, табрик намуда, қайд намуданд, ки Чин дар оянда низ барои рушди устувори Тоҷикистон ва таҳкими истиқлолият  пуштибонӣ хоҳад кард. Қобили зикр аст, ки Чин бештар ба густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ таваҷҷуҳ зоҳир менамояд. Ҳамин тариқ, ҳаҷми мубодилаи тиҷоратии дуҷониба дар 4 моли соли 2025 беш аз 725 миллион доллари амрикоиро ташкил дода, дар соли 2024 ҳудуди 2 миллиард ва дар соли 2023 бошад, беш аз 1,4 миллиар доллари амрикоиро ташкил медиҳад. Ҷонибҳо ба рушди пайвастаи кишоварзӣ бо истифода аз технологияҳои инноватсионӣ таваҷҷуҳ намуданд.  Инчунин таъкид гардид, ки дар Тоҷикистон беш аз 700 ширкати чинӣ фаъолият менамоянд, ки бахшҳои гуногуни иқтисодӣ, энергетикӣ ва истихроҷи маъданро дар бар мегирад. Самтҳои афзалиятноки ҳамкориҳои дуҷониба миёни Тоҷикистон ва Чин таъсиси паркҳои технологӣ ба шумор меравад ва инчунин таъсиси маркази технологияҳои иттилоотии муштараки илмӣ-тадқиқотӣ ба нақша гирифта шудааст. Ҳамзамон ба соҳаҳои истеҳсоли мошинҳои электронӣ, панелҳои офтобӣ, маҳсулотҳои дорусозӣ ва химиявӣ диққати махсус доданд.[3]

    Тибқи таҳлилҳои дар боло зикр гардида, Ҷумҳурии Мардумии Чин бо кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ дар доираи Формати “5+1” ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаро дар соҳаҳои иқтисод, тиҷорат, энергетика, саноат,  инфрасохтор, тағйирёбии иқлим ва ғайраҳо таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст. Густариши ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамта дар соҳаҳои мазкур яке аз ҳадафҳои асосии Чин дар минтақа мебошад. Бояд қайд намуд, ки Чин тавассути рушди иқтисодӣ дар минтақа манфиатҳои геоиқтисодӣ ва геостратегии худро ба даст оварда, нуфузи худро дар минтақа нигоҳ медорад.  Зеро солҳои охир дар минтақаи Осиёи Марказӣ Формати “5+1” бо шиддат нуфуз ёфта, дигар кишварҳои абарқудрат дар доираи формати мазкур ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрсамтаи худро ба роҳ монда, ҳадафҳои геополитикӣ, геоиқтисодӣ ва геостратегӣ дошта, пайваста ҳамкориҳои худро бо кишварҳои минтақа густариш медиҳанд.

Файзуллаева Нигора,

Ходими хурди  илмии Шуъбаи шуъбаи ИДМ - и

Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ 

Соҳиби Баҳруло,

Ходими хурди  илмии Шуъбаи  шуъбаи ИДМ - и

Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ