Дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030  -

Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”

     Фаронса дар асри 21 ба яке аз марказҳои муҳими зеҳни сунъӣ (Artificial Intelligence, AI) дар Аврупо табдил ёфта, бо сармоягузориҳои бузурги давлатӣ ва хусусӣ, инчунин чаҳорчӯбаи пешрафтаи танзимии худ, рушди ин соҳаро дастгирӣ мекунад. Равиши Фаронса ба зеҳни сунъӣ ба мувозинати байни инноватсия, ахлоқ ва инсонмарказӣ нигаронида шуда, аз анъанаҳои фалсафии ғарбӣ, ба монанди дуализми Рене Декарт, ки ба огоҳии инсон таъкид мекунад, ва эмпиризми Ҷон Локк, ки ба таҷриба ва далелҳо такя мекунад, манша мегирад.

     Фаронса аз соли 2018 пас аз эълони Президенти Эммануэл Макрон дар бораи “Стратегияи миллии зеҳни сунъӣ” (AI for Humanity), сармоягузории назаррас ба зеҳни сунъиро оғоз кард. Ин стратегия, ки то соли 2022 сармоягузории 1.5 миллиард евроро пешбинӣ карда буд, ба рушди зеҳни сунъии ахлоқӣ ва инсонмарказ нигаронида шуда, чаҳор самти асосиро дар бар мегирад:

    Таҳқиқот ва таҳия: Таъсиси марказҳои пешрафтаи таҳқиқотӣ, ба монанди Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique (INRIA) ва PRAIRIE (PaRis Artificial Intelligence Research InstitutE), бо дастгирии донишгоҳҳои бонуфузе чун PSL ва Collège de France. Танҳо дар соли 2023, INRIA беш аз 200 миллион евро барои таҳқиқоти зеҳни сунъӣ ҷудо карда, дар соҳаҳои омӯзиши мошин ва коркарди забон пешрафтҳои назаррас ба даст овард.

1. Дастгирии стартапҳо: Сармоягузорӣ ба ширкатҳои навовар, аз қабили Owkin (тандурустӣ), Dataiku (таҳлили маълумот) ва Shift Technology (суғурта), тавассути фонди давлатии Bpifrance. То соли 2024, Bpifrance ба зиёда аз 500 стартапи зеҳни сунъӣ дар Фаронса сармоягузорӣ карда, бо маблағи умумии 1.2 миллиард евро мусоидат намуд.

2. Инфрасохтор: Эҷоди суперкомпютерҳо, ба монанди Jean Zay, ки дорои иқтидори 28 петафлопс буда, дар соли 2023 барои 300 лоиҳаи таҳқиқотии зеҳни сунъӣ истифода шуд, ва платформаҳои маълумотӣ, ки ба ширкатҳо ва муассисаҳои таҳқиқотӣ дастрасии муосири технологӣ медиҳанд.

3. Тайёр кардани кадрҳо: Омодасозии мутахассисон ва бозомӯзии коргарон тавассути барномаҳои France Compétences. То соли 2024, ин барномаҳо зиёда аз 8,000 мутахассиси зеҳни сунъиро омода карда, ба мутобиқшавии бозори меҳнат ба автоматикунонӣ мусоидат намуданд.

    Ба андешаи мо, ин стратегия ба Фаронса имкон додааст, ки дар соҳаҳои тандурустӣ, аэрокосмос (Airbus) ва амният (Thales) пешрафтҳои назаррас ба даст орад. Масалан, Owkin дар соли 2023 алгоритме таҳия кард, ки ташхиси саратони роҳи нафасро бо дақиқии 92% беҳтар кард. Равиши инсонмаркази Фаронса онро аз муносибатҳои тиҷоратмаркази Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва назоратмаркази Чин фарқ мекунад.

     Фаронса зеҳни сунъиро дар доираи қонунгузории Иттиҳоди Аврупо ва санадҳои миллии худ танзим мекунад. Санадҳои асосии ҳуқуқӣ иборатанд аз:

-Регламенти умумии ҳифзи маълумот (GDPR, 2018): Ин қонун, ки бо “Қонуни иттилоот ва озодиҳо” (Loi Informatique et Libertés) дар Фаронса такмил шудааст, коркарди маълумоти шахсиро танзим мекунад. Ширкатҳо муваззафанд ризоияти корбаронро гиранд ва қарорҳои автоматиро шарҳ диҳанд, ки ба стартапҳо ба монанди Dataiku, ки дар соли 2023 ба 2 миллион корбари ҷаҳонӣ хидмат расонд, таъсир мерасонад.

-Қонуни зеҳни сунъӣ (AI Act, 2021): Ин қонуни Иттиҳоди Аврупо системаҳои зеҳни сунъиро ба категорияҳои хавф тақсим мекунад. Системаҳои хавфи баланд, ба монанди чатботҳои Thales, ки дар амнияти киберӣ истифода мешаванд, бояд ба талаботи қатъии шаффофият ва санҷиши мустақил риоя кунанд.

-Қонуни бехатарии маҳсулот (Code de la consommation): Ин қонун бехатарии маҳсулоти муҷаҳҳаз бо зеҳни сунъиро, ба монанди мошинҳои худгарди Airbus, ки дар соли 2024 дар лоиҳаи Urban Air Mobility озмоиш шуданд, танзим мекунад.

-Қонуни меҳнат (Code du travail): Ин қонун бехатарии коргаронро дар корхонаҳое, ки зеҳни сунъӣ истифода мебаранд, таъмин мекунад, бо арзёбии хатарҳои автоматикунонӣ.

-Меъёрҳои ахлоқии CNIL (2018): Commission Nationale de l’Informatique et des Libertés (CNIL) меъёрҳое барои зеҳни сунъӣ таҳия кардааст, ки ба шаффофият, масъулият ва адолат тамаркуз мекунанд. Дар соли 2023, CNIL зиёда аз 50 ширкатро барои риоя накардани ин меъёрҳо ҷарима кард.

    Ба андешаи мо, ин чаҳорчӯбаҳо ба Фаронса имкон медиҳанд, ки мувозинати байни инноватсия ва ахлоқро таъмин кунад, ки аз дуализми Декарт, ба таъкиди инсонмарказӣ, манша мегирад.

Танзими зеҳни сунъӣ дар Фаронса бо мушкилоти ахлоқии зерин рӯбарӯ аст:

-Ғаразнокии алгоритмҳо: Системаҳои зеҳни сунъӣ дар тандурустӣ (Owkin) ва амният (Thales) метавонанд ғаразнок бошанд, агар маълумоти омӯзишӣ нокомил бошад. Масалан, дар соли 2022, CNIL гузориш дод, ки алгоритмҳои шинохти чеҳра дар Фаронса дар 15% ҳолатҳо дақиқии паст доштанд, ки нигарониҳои ахлоқиро ба вуҷуд овард. AI Act ба коҳиши ғаразнокӣ нигаронида шудааст, аммо амалисозии он мушкил аст.

-Махфияти маълумот: GDPR ва Loi Informatique et Libertés ба ҳифзи маълумот таъкид мекунанд, аммо истифодаи зеҳни сунъӣ дар тандурустӣ, ба монанди лоиҳаи Owkin бо маълумоти беморон дар соли 2023, саволҳои марбут ба махфиятро ба миён овард. Ба андешаи мо, шаффофияти коркарди маълумот барои эътимоди ҷомеа муҳим аст.

-Масъулияти қарорҳо: Ношаффофии алгоритмҳо (“қуттии сиёҳ”) муайян кардани масъулияти хатоҳои зеҳни сунъиро, ба монанди хатогиҳои чатботҳои Thales дар амнияти киберӣ, мушкил мекунад. Фалсафаи Декарт зарурати қоидаҳои равшанро таъкид мекунад.

-Таъсири иҷтимоӣ: Автоматикунонии зеҳни сунъӣ метавонад ба талафоти ҷойҳои корӣ дар хидматрасонӣ ва истеҳсолот оварда расонад. Гузориши France Stratégie (2023) нишон дод, ки 20% ҷойҳои корӣ дар Фаронса, тақрибан 5.8 миллион ҷой, таҳти таъсири зеҳни сунъӣ қарор доранд. Ба андешаи мо, барномаҳои бозомӯзии коргарон барои коҳиши ин таъсир заруранд.

Танзими зеҳни сунъӣ дар Фаронса аз Иттиҳоди Аврупо ва кишварҳои Осиё фарқ мекунад:

- Фаронса дар доираи AI Act ва GDPR амал мекунад, аммо ба сармоягузории миллӣ ва рушди стартапҳо афзалият медиҳад, дар ҳоле ки Иттиҳоди Аврупо ба танзими умумӣ тамаркуз мекунад.

- Танзими Чин ба амнияти миллӣ ва назорати мундариҷа нигаронида шуда, аз фалсафаи Конфутсий манша мегирад. Фаронса ба адолат ва шаффофияти алгоритмҳо, ки аз Декарт сарчашма мегирад, афзалият медиҳад.

- Принсипҳои Ҷопон ба ҳамзистии инсон ва робот нигаронида шуда, аз Буддоизм манша мегирад, аммо Фаронса ба тандурустӣ ва амният диққати бештар медиҳад.

- Қонуни Корея ба мувозинати инноватсия ва ахлоқ монанд аст, аммо ба манфиатҳои ҷомеа таваҷҷуҳ дорад.

Ба андешаи мо, Фаронса бо таъкиди худ ба ахлоқи инсонмарказ ва сармоягузории бузург дар стартапҳо дар сафи пеш қарор дорад.

    Дар соли 2025 ҳукумати Фаронса эълон кард, ки “AI France 2030”-ро таҳия мекунад, ки такмили “Стратегияи миллии зеҳни сунъӣ” буда, сармоягузории 2 миллиард евроро то соли 2030 пешбинӣ мекунад. Ин барнома ба зиёд кардани дастгирии стартапҳо тавассути French Tech, танзими зеҳни сунъии тавлидшуда бо тамғагузории мундариҷа ва пешгирӣ аз дезинформатсия, инчунин ҳамкории байналмилалӣ бо Иттиҳоди Аврупо, Британияи Кабир, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Кореяи Ҷанубӣ нигаронида шудааст. Масалан, дар соли 2024, French Tech ба 120 стартапи зеҳни сунъӣ грантҳои то 5 миллион евро пешниҳод кард. Ба андешаи мо, ин ташаббус метавонад Фаронсаро пешвои зеҳни сунъии ахлоқӣ гардонад.

    Сармоягузорӣ ва танзими зеҳни сунъӣ дар Фаронса, ки бо “Стратегияи миллии зеҳни сунъӣ”, GDPR, AI Act ва меъёрҳои CNIL муайян шудаанд, ба мувозинати инноватсия, ахлоқ ва инсонмарказӣ нигаронида шудааст. Фалсафаи ғарбии Декарт ва Локк ба ин равиш замина гузошта, Фаронсаро аз Чин (бо таваҷҷуҳ ба амният) ва Ҷопон (бо таваҷҷуҳ ба роботҳо) фарқ мекунад. Сарфи назар аз мушкилоти ғаразнокии алгоритмҳо, махфият ва таъсири иҷтимоӣ, “AI France 2030” ва дастовардҳо дар тандурустӣ, амният ва таҳлили маълумот метавонанд мавқеи Фаронсаро ҳамчун пешвои зеҳни сунъии ахлоқӣ мустаҳкам кунанд.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад

муовини директор оид ба илм ва таълими

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор